حروفی که همیشه با تفخيم یا ترقيق خوانده می شوند
حروف همیشه مفخم، حروفی هستند که دارای
صفت استعلاء می باشند.
حروف استعلاء، همانطور که در مبحث مخارج و صفات بیان
شد، هفت مورد هستند که در این عبارت گردآمده اند: خص ضغط قظ.
از این میان حروف چهارگانه ی
اطباق دارای خاصیت تفخيم بیشتری می باشند: حروف
مذکور از این قرار هستند: صاد، ضاد، طاء و ظاء.
درجات تفخيم در این حروف بر حسب مصوت آن حرف یا
مصوت پیش از آن متفاوت می باشد.
درجات مذکور چهار درجه هستند (از شدیدترین به
ضعیف ترین تفخيم):
درجه ی اول: اگر حرف
تفخيم مفتوح بوده و پس از آن حرف الف آمده باشد. مانند:
﴿وَلاَ الضَّالِّينَ﴾
(فاتحه 7) (مثال اول)
﴿حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ﴾
(تكاثر 2) (مثال دوم)
﴿وَمَا أَدْرَاكَ مَا الطَّارِقُ﴾
(طارق 2) (مثال سوم)
درجه ی دوم: اگر حرف
تفخيم مفتوح بوده و بعد از آن الف موجود نباشد. مانند:
﴿ اللَّهُ الصَّمَدُ﴾
(اخلاص 2) (مثال چهارم)
﴿ مِن شَرِّ مَا خَلَقَ﴾
(فلق 2) (مثال پنجم)
درجه ی سوم: چنانچه حرف
تفخيم مضموم باشد. مثل:
﴿ غُلِبَتِ الرُّومُ﴾ (روم 2) (مثال ششم)
﴿فَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ﴾
(منافقون 3) (مثال هفتم)
درجه چهارم: چنانچه حرف
تفخيم مكسور باشد. مانند:
﴿ إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلَالٍ وَعُيُونٍ﴾
(مرسلات 41) (مثال هشتم)
﴿ اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ﴾
(فاتحه 6) (مثال نهم)
اما اگر حرف تفخيم ساكن باشد، درجه ی تفخيم آن براساس
مصوت حرف ماقبل آن خواهد بود. چنانچه مصوت ماقبل آن مفتوح باشد، در درجه ی
دو قرار می گیرد، مثل:
﴿يَتِيماً ذَا مَقْرَبَةٍ﴾
(بلد 15) (مثال دهم)
اگر مضموم باشد، در درجه ی سوم خواهد بود،
مانند:
﴿يَا أَيَّتُهَا
النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ﴾
(فجر 27) (مثال یازدهم)
ولی اگر مكسور بود، درجه ی آن چهار است،
مثل:
﴿وَيُخْرِجُكُمْ إِخْرَاجا﴾ً (نوح 18) (مثال
دوازدهم)
بقیه ی حروف الفبایی، به جز حروف
استعلاء (خص ضغط قظ) و حروفی که گاه
با تفخیم و گاه با ترقیق خوانده می شوند (راء، لام و الف).
این حروف همواره با ترقیق خوانده می
شوند، بدون درنظر گرفتن مصوت خود آن ها یا حروف ماقبل یا بعدشان: ء ب ت ث ج ح د ذ ز س ش ع ف ك م ن هـ و ي.
