مخرج : محل تولید حرفی است که در آن مکان صوت گسسته شده و از حروف دیگر
بازشناخته می شود، چه این مخرج محقق باشد یا مقدر.
مخرج محقق : به یک قسمت مشخص از حلق، زبان یا لب ها وابسته است.
مخرج مقدر : مخرجی است
که محدوده ی مشخصی ندارد و محل تولید حروف سه گانه ی مد می باشد.
می توان برای دانستن مخرج یک حرف آن را به حالت ساكن یا مشدد
و با افزودن همزه ی وصل به آن دادن یک حرکت (مصوت) (فتحه، كسره یا ضمه) تلفظ نمود،
هرجا که صدای تلفظ گسسته شد، همانجا مخرج حرف می باشد.
به عنوان مثال اگر بگویید " أبْ " می بینید که مخرج حرف باء در بین
دو لب است. (مثال اول)
چنانچه بخوانید " أَنْ
"، می بینید که مخرج حرف نون از نوک زبان در قسمت عقب آن و بخش مقابل آن در
لثه های دندان های بالا می باشد. (مثال دوم)
علمای تجويد در تعیین شمار مخارج تفصيلي حروف اختلاف نظر
داشته و بر سه مذهب هستند:
مذهب اول: هفده مخرج: این مذهب جمهور قراء و نظر خليل بن احمد و ابن جزري که در کتابش چنین می
گوید:
مَخَارِجُ الحُرُوفِ سَبْعَةَ عَشَرْ عَلَى الَّذِي يَخْتَارُهُ مَنِ اخْتَبَرْ
مخارج حروف هفده موردند
برای آنکه بخواهد فراگیرد
مذهب دوم: شانزده مخرج: این تعداد
با فرو گذاشتن جوف یا حفره ی دهان است، این مذهب سيبيويه و شاطبي می باشد.
مذهب سوم: چهارده مخرج: این تعداد با فرونهادن مخرج جوف یا حفره ی دهان و به حساب آوردن مخرج لام،
راء و نون به عنوان یک مخرج به جای سه تا به دست آمده است. این مذهب فراء و قطرب و
سایرین است.
به یاری خداوند به شرح و تفصیل این مخارج در بخش
های آتی و بر اساس مذهب نخست (هفده مخرج) خواهیم پرداخت.
مخرج حرف باء: أب