اسلام، قرآن و تفسیر

واو ثمانيه در قرآن كريم

بعضی از آیات قرآن کریم واو عطف را ضمن معدودات ذکر می کند، ولی بعضی از آیات نعدادی معدودات را بدون عطف ذکر می کند، سپس معدود دیگری را ذکر می کند و آن را با حرف عطف واو که بر آن سبقت گرفته معطوف می گرداند.

منظور از واو ثمانیه چیست؟

در بعضی از آیات مشاهده می کنیم که آخرین معدود که بعد از واو، ترتیبش هشتم می باشد، و در صفات مخالف معدودات سابق است.

علماء این "واو" عاطفه برای معدود هشتم بر آنچه که سبقت گرفته، را واو ثمانیه می نامند، یعنی این "واو" بر معدود هشتم وارد شده است.

همچنین می توانیم بگوییم که این واو ثمانیه همان واو عطفی است که بر معدود هشتم وارد می شود، تا آن را بر ما قبلش عطف کند، و از جهتی دیگر مغایر با بعضی از صفات معدودات سابق باشد.

اکنون برای فهم بیشتر به مثالهای پایین دقت فرمایید:

 واو ثمانیه در سوره توبه

از یکی مثالهای واو ثمانیه در قرآن در سوره توبه، آیه 112 آمده است، خداوند می فرماید: (لتَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ).

در این آیه نه صفت از صفات کسانی که جانشان و اموالشان را برای خدا فروختند ذکر شده است، و مشاهده می کنیم که "واو ثمانیه" بر صفت هشتم که «النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ» است وارد شده است، همچنین مشاهده می کنیم که صفت هشتم مغایر با صفت هفتم است، چون نهی از منکر غیر امر به معروف است، و منکر مخالف معروف است.

واو ثمانیه در سوره تحریم

یکی دیگر از مثال های واو ثمانیه در سورۀ تحریم آیه 5 ذکر شده است؛ خداوند عزوجل می فرماید: (عَسَى رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا).

این آیه صفات زن صالحه و شایسته را ذکر می نماید، مشاهده می کنیم که در اینجا نیز واو بر صفت هشتم که «ابکارا» باشد وارد شده است، که آن نیز مغایر با صفت هشتم است، چون زن یا بکر است و یا ثیب (بیوه)، و امکان ندارد بین بکر بودن و بیوه بودن جمع نمود.

واو ثمانیه در سورۀ کهف

مثال سوم از واو ثمانیه در سورۀ کهف آیه 22 آمده است، که خداوند سبحان می فرماید: (سَيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَيْبِ وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِمْ مَا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ فَلَا تُمَارِ فِيهِمْ إِلَّا مِرَاءً ظَاهِرًا وَلَا تَسْتَفْتِ فِيهِمْ مِنْهُمْ أَحَدًا).

این آیه به اختلاف پیشینیان در عدد اصحاب کهف اشاره می کند، سپس سه اقوال را از ایشان نقل می فرماید، و سگ شان در دو قول نخست بدون عطف ذکر می کند، در حالی که در قول سوم سگ شان را با واو عطف، عطف گردادنیده است (وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ)، و این همان واو ثمانیه است، که بر رقم "ثامنهم" داخل شده است.

از "واو ثمانیه" در این آیه، دلالات زیر بر داشت می شود:

1- قول سوم که واو ثمانیه بر آن وارد شده است، مغایر با دو قول پیشین است، چون قرآن دو قول پیشین را مذمت کرده و آنها را از باب "الرجم بالغیب" دانسته، و نسبت به ان دو قول فرمود: (رجما بالغیب)، در حالی که نسبت به قول سوم سکوت اختیار کرده بلکه به امکانیت اعتمادش اشاره نموده است و علم به آن را اندک و قلیل اثبات می کند: (قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِمْ مَا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ).

و لذلک ابن عباس رضی الله عنهما می فرمود: که من از آن همان اندک اشخاصی هستم که خداوند ایشان را استثناء قرار داده است، آنها هفت نفر بودند و هشتم شان سگشان بود.

2- وارد شدن واو در "کلبهم" در قول سوم، دارای یک معنای ادبی – اخلاقی – ذوقی می باشد.

چون با این واو بین اصحاب کهف که نیکانی پاک بودند و بین سگ شان که نجس است، فاصله ایجاد نموده است، چون سگ با وجود همسفر شدن با اصحاب کهف و نگهبانی از ایشان، از حیوانیت و نجاست ش تغییری حاصل نشده است، و می بینیم که در دو قول اول سگ شان را بدون حرف واو، همراه با انها ذکر کرده است، مانند اینکه یکی از ایشان باشد. و در قول سوم با واو معطوف کرده، و عطف نیز اقتضاء به تغایر بودن می کند.

IslamQT.Com 

 اسلام-قرآن و تفسیر

============

مرجع: کتاب لطائف قرآنیة، تألیف : دکتر صلاح عبدالفتاح الخالدی، دار القلم دمشق. (همراه با تصرف و اختصار)