وَالمـَدُّ لاَزِمٌ
وَوَاجِـبٌ أَتَـى وَجَائِزٌ وَهْوَ وَقَـصْـرٌ
ثَبَـتَـا
و مد لازم و واجب
بیامدند و جایز که آن و قصر ثابتند
فَلاَزِمٌ إِنْ جَاءَ
بَعْدَ حَرْفِ مَدْ سَاكِنُ حَالَيْنِ
وَبِالطُّـولِ يُمَـدْ
اگر مد لازم بعد از
حرف مد آید در دو حالت ساکن است و مد
کشیده ای دارد
وَوَاجِبٌ إنْ جَاءَ
قَبْلَ هَمـْزَةِ مُتَّصِلاً إِنْ جُمـِعَـا
بِكِلْـمَـةِ
واجب است اگر قبل از
همزه ی متصل بیاید که در یک کلمه باشند
وَجَـائزٌ إِذَا
أَتَى مُنْفَـصِـلاَ أَوْ عَرَضَ السُّكُونُ
وَقْفًا مُسْجَلاَ
و جایز است اگر
جداگانه آید یا در مواجهه با ساکنی در
نتیجه ی وقف ثابتی
هرچه میزان حركت های کشش مد در حالت های وصل و وقف بیش
تر باشد، آن مد قوى تر خواهد بود. بنابراین قوى ترین مدها، مد لازم است، چرا که
جایز نیست کم تر از من شش حركت در حالت وصل و وقف کشیده شود، و ضعیف ترین آن ها مد
بدل است که بیش تر از دو حركت کشیده نمی شود.
ترتيب مدها از قوی ترین به ضعیف ترین، در بیت زیر بیان
شده است:
أقوى المدود لازم فما
اتصل فعارض فذو انفصال فبدل
قوی ترین مدها مد
لازم است و سپس متصل آنگاه عارضی و
دارای انفصال و بعد مد بدل
- مد لازم
- مد واجب متصل
- مد سكون عارضی
- مد جائز منفصل
- مد بدل
در نتیجه
اگر دو مورد از اسباب مد در یک حرف واحد جمع آید، دلیل قوی تر عامل مد به شمار
رفته و بر اساس همان عمل می شود. مثال:
- (آمِّينَ)
در آیه ی: ﴿وَلا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ
وَرِضْوَاناً (مائده 2) (مثال اول) دو
علت برای مد در این جا وجود دارد: اول مد بدل، برای آنکه الف مدي بعد از همزه قرار
گرفته است، دوم: مد لازم واژه ای، چراکه بعد از آن حرف مشدد آمده است. باتوجه به
آنکه مد لازم از بدل قوی تر است، همان مد لازم جاری شده و به اندازه ی شش حركت
کشیده می شود.
مثال: بيان احكام مد در آیه ی: ﴿إِن يَثْقَفُوكُمْ يَكُونُوا لَكُمْ أَعْدَاء وَيَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ
وَأَلْسِنَتَهُم بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ﴾ (ممتحنه 2) (مثال دوم)
- (يَثْقَفُوكُمْ) (يَكُونُوا) (وَوَدُّوا) : مد طبيعي که اندازه ی آن دو حركت در تمام این
موقعیت ها می باشد.
- أَعْدَاء: مد واجب متصل دارای همزه ی مفرط. در حالت وصل چهار یا پنج حركت کشیده می
شود. اما در حالت وقف بر این كلمه، به مد سكون عارضی تبدیل می شود که به میزان چهار،
پنج یا شش حركت کشیده می شود.
- وَيَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ: مد جائز منفصل به اندازه ی چهار یا پنج حركات کشیده شده
و می توان آن را به میزان دو حركت نیز کشید.
- بِالسُّوءِ: مد واجب
متصل در حالت وصل چهار یا پنج حركت کشیده می شود. هنگام وقف بر (بِالسُّوءِ) به مد سکون
عارضی تبدیل می گردد که چهار، پنج یا شش حركت کشیده می شود.
- تَكْفُرُونَ:
مد سكون عارضی (در حالت وقف بر آيه) که اصل آن مد طبيعي
است، لذا به اندازه ی دو، چهار یا شش حركت کشیده می شود.
کاربرد: برای هریک از مثال های زیر:
- احكام مد را مطابق آنچه بیان شد مشخص نمایید.
- به تلاوت قرآن با دقت در جاهایی که در آن مد وجود دارد گوش کنید.
- سعی کنید تلاوت خودتان را از هر مثال با رعایت آنچه در این بخش فراگرفته
اید، ضبط کنید.
﴿أَفَمَن كَانَ عَلَى
بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ كَمَن زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَاتَّبَعُوا
أَهْوَاءهُمْ﴾ (محمد 14) (مثال سوم)
﴿الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ
الْمَلائِكَةُ ظَالِمِي أَنفُسِهِمْ فَأَلْقَوُاْ السَّلَمَ مَا كُنَّا نَعْمَلُ
مِن سُوءٍ بَلَى إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ (نحل 28) (مثال چهارم)
﴿قُلْ إِنَّمَا أَدْعُو
رَبِّي وَلَا أُشْرِكُ بِهِ أَحَداً * قُلْ
إِنِّي لَا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرّاً وَلَا رَشَداً﴾ (جن 20-21) (مثال
پنجم)
﴿لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ * إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاء وَالصَّيْفِ * فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ * الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ﴾
(قريش 1-4) (مثال ششم)
﴿إِنَّ هَذِهِ تَذْكِرَةٌ
فَمَن شَاء اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلاً *
وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيماً
حَكِيماً﴾ (انسان 29-30) (مثال هفتم)
﴿وَإِنَّ هَذِهِ
أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ﴾ (مؤمنون
52) (مثال هشتم)
﴿وَحَآجَّهُ قَوْمُهُ قَالَ
أَتُحَاجُّونِّي فِي اللّهِ وَقَدْ هَدَانِ وَلاَ أَخَافُ مَا تُشْرِكُونَ بِهِ
إِلاَّ أَن يَشَاءَ رَبِّي شَيْئاً﴾ (انعام 80) (مثال نهم)
﴿وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ
جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاء اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ إِن تُرَنِ أَنَا
أَقَلَّ مِنكَ مَالاً وَوَلَداً﴾ (كهف 39) (مثال
دهم)
دو سبب برای مد در (آمين): مد بدل و مد لازم. مد لازم عمل خواهد کرد چون
قوی تر بودده و به اندازه ی 6حرکت کشیده می شود
