هاء كنايه: هاء ضميری
است که بر مفرد غائب
مذكر دلالت دارد، مثل: عنده، كمثله، بعده.
حكم مدها: هاء كنايه
از نظر مد دارای دو حالت می باشد:
1. قصر (نبود مد به طورکلی): هاء كنايه کشیده نشده و تنها به مصوت بخشیدن به آن
در حالت های زیر اکتفا می شود:
§
اگر بین دو ساكن واقع شود. مانند:
-
﴿وَهَدَيْنَـاهُ النَّجْدَيْنِ﴾
(بلد 10) (مثال اول)
-
﴿وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ
خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللّهُ﴾ (بقره 197) (مثال دوم)
§
اگر قبل از آن متحرك و بعد از آن ساكن باشد. مانند:
-
﴿فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ
الْأَكْبَرَ﴾ (غاشيه 24) (مثال سوم)
§
اگر قبل از آن ساكن و بعد از آن متحرك باشد. مثل:
-
﴿ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾
(قدر 1) (مثال چهارم)
استثناء: کوتاه نمودن هاء ضمير عدم کشش یا
مد آن در هرجا، اگر ماقبل آن ساكن و مابعدش متحرك باشد، به استثناء یک موقعیت در
سوره ی فرقان ﴿وَيَخْلُدْ فِيهِي مُهَاناً﴾ (فرقان 69) (مثال پنجم) که هاء (فِيهِي) به ياء
مدي وصل شده و به میزان دو حركت کشیده شده و بر اساس روایت حفص چنین قرائت می شود:
(فيهي مهانا).
2. مد
پیوندی: اگر هاء بين دو حرف متحرك واقع شود، هاء به حرف مد متناسب
با حركتش وصل می شود. اگر حرکت آن مضموم باشد، به واو مدي وصل می گردد، و اگر مكسور
باشد به ياء مدي وصل می شود. مد پیوندی باتوجه به حرفی که پس از ها کنایه می آید،
به دو گروه تقسیم می شود:
§ مد پیوندی کوچک: اگر بعد از
هاء كنايه حرفی غير از همزه باشد، به میزان مد طبيعي یعنی دو حركت کشیده می شود. مانند:
-
﴿وَلَمْ يَكُن لَّهُو كُفُواً
أَحَدٌ﴾ (اخلاص 4) (مثال ششم)
§ مد پیوندی بزرگ: چنانچه بعد از هاء كنايه
همزه بیاید. در این حالت جزو مد جائز منفصل شمرده شده و به اندازه ی چهار یا
پنج حركت (4-5) کشیده می شود. مانند:
-
﴿وَمَا يُكَذِّبُ بِهِي
إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ﴾ (مطففين
12) (مثال هفتم)
استثناء: سه کلمه از این قاعدة مستثنی
هستند:
-
﴿وَإِن تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ﴾ (زمر 7)
(مثال هشتم) که (يَرْضَهُ) با ضم هاء و بدون وصل آن به واو مدي خوانده می
شود، به رغم قرار گرفتن آن بين دو حرف متحرك. این حكم "قصر پیوندی کوچک"
نامیده می شود.
-
﴿اذْهَب بِّكِتَابِي هَذَا فَأَلْقِهْ إِلَيْهِمْ﴾
(نمل 28) (مثال نهم) حفص كلمه ی (فَأَلْقِهْ) را با سكون هاء قرائت می نماید.
-
﴿قَالُواْ أَرْجِهْ وَأَخَاهُ﴾
(اعراف 111) (شعراء 36) (مثال دهم) حفص كلمه ی (أَرْجِهْ) را با سكون هاء قرائت نمود.
هاء (هذه): هاء اسم
اشاره ی (هذه)، نیز به احكام هاء كنايه افزوده می شود، مانند:
-
﴿إِنَّ هَذِهِي تَذْكِرَةٌ﴾ (انسان 29) (مثال یازدهم) هاء اسم اشاره
(هَذِهِي) به ياء
مدي وصل می شود. مد در این جا مد پیوندی
کوچک و به میزان دو حرکت است، برای آنکه حرفی که بعد از هاء می آید همزه نیست.
-
﴿وَإِنَّ هَذِهِي أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا
رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ﴾ (مؤمنون 52) (مثال دوازدهم)
مد در این مثال مد پیوندی بزرگ و مقدار آن چهار یا پنج حركت است.
-
﴿هَذِهِ النَّارُ الَّتِي كُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ﴾ (طور
14) (مثال سیزدهم) در این مثال هاء (هذه) به حرف مد وصل می شود، چراکه بعد از آن ساكن است.
نگارش مصاحف: در چاپ
قرآن سعی می شود واو کوچکی را در مکان پیوند هاء ضمير به واو مدي، و یک ياء کوچک
را در جایگاه پیوند آن با ياء مدي قرار دهند
.
علماء نگارش قرآن، این حروف کوچک قرمز رنگ را به اندازه ی دیگر حروف كتابت متن
اصلي می نگاشتند. ولی این موضوع در چاپ های قرآن ایجاد اشکال نمود و از آن پس سعی
شد برای بیان این منظور حروف مورد نظر را با اندازه ی کوچک بنگارند.
هاء کنايه به حرف مد وصل نمی شود، اگر بين دو حرف ساکن قرار بگیرد
