نوع
آن: مد لازم، نوعی
مد فرعي است که سبب آن سكون اصلي ثابت و بدون تغیير می باشد.
تعريف آن: هنگامی که
بعد از حرف مد، حرف ساكنی با سكون اصلي یا حرف مشدد در یک كلمه بیاید (برای آنکه حرف
مشدد در اصل دو حرف مانند هم است که اولی ساکن و دومی متحرک می باشد).
مقدار مد آن: قاریان بر
اشباع مد آن شش حركت اجماع دارند.
چرا آن را مد لازم
می نامند: به دلیل لازم بودن آن، یا لزوم کشیده شدن آن به میزان
شش حركت به اجماع علما، مد لازم خوانده می شود.
انواع آن: مد لازم به دو نوع تقسیم مي شود: واژه ای و حرفي.
1. مد لازم واژه ای: اگر مد لازم در واژه باشد، واژه ای است، که می تواند اینگونه باشد:
§ مثقل (سنگین): اگر بعد از حرف مد در كلمه حرف مشدد بیاید. مانند:
-
﴿وَلاَ الضَّـالِّـينَ﴾ (فاتحه
7) (مثال اول) لام مشدد بعد از حرف مد آمده است.
-
﴿الْحَـاقَّـةُ﴾ (حاقه 1)
(مثال دوم)
-
﴿قُلْ آللّهُ أَذِنَ لَكُمْ أَمْ
عَلَى اللّهِ تَفْتَرُونَ﴾ (يونس 59) (مثال سوم)
-
﴿قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ
الأُنثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحَامُ الأُنثَيَيْن﴾ (انعام
143) (مثال چهارم)
§ مخفف (سبک): اگر بعد از حرف مد، حرف ساكنی با سكون اصلي بیاید و غير مشدد باشد. مثال آن:
﴿ءالئن﴾ که
در دو جا در سوره ی يونس آمده استت. مشابه آن دیگر در قرآن وجود ندارد:
-
﴿آلآنَ وَقَدْ كُنتُم بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ﴾ (يونس 51) (مثال پنجم) وقتی بعد از الف مدي، حرف ساكن اصلي غير
مشدد بیاید.
-
﴿آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ﴾
(يونس 91) (مثال ششم)
توجه: مد لازم واژه
ای که سببش همزه ی استفهام باشد به اسم "مد فرق" نیز می شناسند، این مد
در كلمات زیر آمده است: ﴿ءالئن﴾، ﴿ءالله﴾ و ﴿ءالذكرين﴾.
برای آن چنین اسمی گرفته است که بين این كلمات استفهامي و خبری های مشابه آن با مد
تمییز قایل می شویم. مثلاً تفاوت بين (ءالئن)
استفهامي که دو بار در سوره ی يونس ذکر شده و كلمه ی (الآن)
خبري همان مد می باشد.
2. مد لازم حرفي: اگر مد لازم در حرفی از حروف مقطعه باشد، مد مزبور حرفي است. این حالت
ممکن است در حروفی باشد که هجای آن سه حرف بوده و حرف وسط آن حرف مد یا لين باشد،
که عبارتند از (نقص عسلكم). مد لازم حرفي
می تواند به اشکال زیر باشد:
§ مثقل (سنگین): اگر
بعد از حرف مد، حرف ادغام شده در حرف بعدی بیاید. مانند:
-
﴿الـم﴾ (بقره 1) (مثال هفتم) بعد از الف مدي در هجاء حرف (لام)، حرف (م) در کلمه ی ميمی که بعد از آن آمده است
ادغام شده و مد آن مثقل (سنگین) می باشد.
-
﴿طسم﴾ (شعراء 1) (مثال هشتم) حرف نونی که بعد از حرف ياء مدي در حرف (السين) آمده در ميم بعد از ادغام شده و حرف ياء مثقل یا
سنگین می باشد.
§ مخفف: چنانچه بعد
از حرف مد، حرف ساكن غير ادغام شده در حرف بعد آمده است. مانند:
-
﴿ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِيدِ﴾ (ق 1) (مثال نهم) از الف مدي در (قاف) حرف (ف) ساكن غير ادغام شده در حرف بعدی آمده و مد الف مخفف
شده است.
-
﴿ص وَالْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ﴾ (ص 1) (مثال دهم)
-
﴿الـمـر﴾ (مثال یازدهم) الف (لام) به عنوان مد مثقل کشیده
می شود؛ به خاطر ادغام حرف ميم در (لام) در
اول دو حرف ميم هجای (ميم). اما ياء مدي در
حرف (ميم) مانند یک مد مخفف کشیده می شود؛
به دلیل وجود حرف ساكن غير ادغام شده به حرف بعدی (ميم دوم در (ميم)).
نکته: حروف
مقطعه ی آغازین سوره ها که در عبارت گردآمده است (سنقص
لكم)؛ به اندازه ی شش حركت کشیده می شوند. اما مد در هجاء حرف عين
در آغاز سوره ی مريم ﴿كهيعص﴾(مثال دوازدهم) و آغاز سوره ی شورى ﴿عسق﴾ (مثال سیزدهم) می تواند تا (چهار حركت کشیده شود
چراکه به مد لین پیوسته است) و نیز اشباع آن (با شش حركت بر اساس آنکه مد
لازم است). مد شش حركتی ارجح است.
توجه: اگر آغاز سوره
ی آل عمران ﴿ألم﴾ به مابعدش وصل گردد ميم
فتحه می گیرد. در این حالت می توان ياء موجود در هجای (ميم) را به اندازه ی دو یا
شش حركت کشید. اما در حالت وقف تنها شش حركت کشیده شده و قصر
یا کوتاه نمودنش جایز نیست.
مد لازم مد فيعي است که سبب آن سکون اصلي می باشد
