حالت هایی که ترقيق و تفخيم راء جایز است
1. چنانچه راء
ساكن بوده و قبل از آن كسره ی اصلي و بعد از آن یک حرف استعلاء مكسور باشد. مانند (فِرْقٍ) در آیه ی: ﴿فَانفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ﴾ (شعراء 63) (مثال اول) و در این كلمه تفخيم و ترقيق در هر دو حالت وصل
و وقف جایز است، و البته ترقيق ارجح می باشد. گفته می شود که ترقيق در حالت وصل و
تفخيم در حالت وقف اولویت دارد.
2. اگر راء در حالت وقف بر
آن وساکن شده و قبل از آن یک حرف استعلاء ساكن ماقبل مكسور باشد. مانند:
- (مِصْرَ) در آیه ی: ﴿ادْخُلُواْ مِصْرَ﴾
(يوسف 99) (مثال دوم) تفخيم راء کلمه ی (مصر) هنگام
وقف بر آن جایز است، به دلیل وجود حرف استعلاء قبل از آن و نیز ترقيق آن به دلیل وجود
كسره قبل از حرف استعلاء ساكن جایز می باشد. تفخيم آن ارجحیت دارد، چرا که در حالت
وصل مفخم می باشد (مفتوح است).
- (الْقِطْرِ) در آیه ی: ﴿وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ﴾
(سبأ 12) (مثال سوم) جایی که حرف استعلاء (طاء) مدنظر
باشد، راء (القطر) تفخیم شده و جایی که كسره ی قاف در نظر باشد، ترقیق می گردد. در
این جا ترقيق اولویت دارد، برای آنکه در حالت وصل مرقق می باشد.
- (وَنُذُرِ) در چندین جا در سوره ی قمر،
از جمله در آیه ی: ﴿ فَكَيْفَ كَانَ عَذَابِي وَنُذُرِ﴾ (قمر 16) (مثال
چهارم و ششم) ترقيق راء (ونذر) به خاطر ياء محذوف در آخر كلمه جایز است،
علت آن است که اصل کلمه (ونذري) بوده است. همچنین آن را با توجه به ضمه ی پیش از
حرف راء می توان تفخیم کرد. در این جا ترقيق اولویت دارد، به دلیل راء مكسور، و
نیز اینکه در حالت وصل مرقق است.
- (يَسْرِ) در آیه ی: ﴿وَاللَّيْلِ إِذَا يَسْرِ﴾
(فجر 4) (مثال پنجم و ششم) تفخيم راء (يسر) به
دلیل فتحه ای که پیش از حرف سين ساكن آمده مجاز است، و نیز ترقيق آن به خاطر ياء محذوف
از آخر كلمه جایز می باشد، چراکه اصل كلمه (يسرِي) بوده است. در این جا ترقيق اولویت
دارد، برای آنکه راء هنگام وصل مرقق است (مكسور).
- ﴿فَأَسْرِ﴾ و﴿أَنْ أَسْرِ﴾ در این كلمات تفخيم و ترقيق در حالت وقف
بر آن ها جایز است، و ترقيق اولویت دارد، برای آنکه هنگام وصل مكسور می باشد.
توجه: تفخيم راء و ترقيق آن در حالت وقف با روم بر
آن:
راء مفرط که بر آن وقف همراه روم صورت گرفته باشد (به بخش احكام وقف مراجعه
شود) دارای حكم راء متحرك می باشد. بنابراین چنانچه در حالت مكسور باشد، در حال
وقف بر آن به همراه روم، مرقق می شود، ولی اگر مضموم باشد، مفخم می گردد.
جایز بودن تفخيم و ترقيق: راء ساکن که قبل از آن کسره ی اصلي و بعد از آن
حرف استعلاء باشد
