1. اخلاص نيت
برای خداوند یگانه و دوری از رياء و شهرت طلبی.
عمران بن حصين رضي الله عنهما تعریف می کند که
از کنار یک قاری می گذشت، او از وی پول طلب نمود، برگشت و
گفت: شنیدم که پیامبر خدا صلى الله عليه وسلم می فرمود: «من قرأ القرآن فليسأل الله
به فإنه سيجيء أقوام يقرؤون القرآن يسألون به الناس »
یعنی: (هرکس قرآن را قرائت نماید، از خداوند متعال در
برابر آن طلب نماید، که کسانی خواهند آمد که قرآن را قرائت می
کنند و از مردم طلب [اجر] می نمایند) روایت ترمذي: حديث حسن، و
شيخ البان آن را در صحيح الترغيب والترهيب، صحیح دانسته است.
2. طهارت و پاکی از هر دو حدث.
3. طهارت و پاکیزگی مكان، بدن و
لباس.
4. شستن دهان با مسواك.
حضرت علي رضي الله عنه: همانا که دهانتان گذرگاه های
قرآن هستند، پس آن ها را با مسواک پاک نگهدارید. به روایت ابن ماجه، و
الباني آن را صحیح می داند.
5. رونمودن به قبله مستحب است و قرائت قرآن
درحال راه رفتن، خوابیده و ایستاده نیز جایزمی باشد.
خداوند متعال می فرماید: ﴿الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللّهَ قِيَاماً وَقُعُوداً وَعَلَىَ
جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ﴾ (آل عمران 191) یعنی: (همانان كه خدا را [در همه احوال] ايستاده و نشسته و به پهلو آرميده ياد
مىكنند و در آفرينش آسمانها و زمين مىانديشند [كه] پروردگارا اينها را بيهوده
نيافريدهاى منزهى تو پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار).
از ابوهريره رضي الله عنه قال قال رسول الله صلى الله عليه
وسلم فرمودند: «إن لكل شيء سيدا وإن سيد المجالس قبالة
القبلة» به روایت طبراني با اسناد حسن، و شيخ الباني آن را در
"صحيح الترغيب والترهيب" حسن دانسته است؛ معنی حدیث: (همانا
که برای هرچیز سروری است و سرور مجالس رونمودن به قبله است).
6. استعاذه و پناه جستن از شيطان رانده شده
به دلیل این آیه: ﴿فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ
الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ﴾ (نحل 98) یعنی: (پس چون قرآن مىخوانى از شيطان مطرود به خدا پناه بر).
7. قرائت با خشوع قلب و سكون جوارح و با
احساس بزرگی کسی که کلامش را قرائت می کنند.
با توجه به این آیه: ﴿لَوْ أَنزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَّرَأَيْتَهُ
خَاشِعاً مُّتَصَدِّعاً مِّنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا
لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ﴾ (حشر 21) یعنی:
(اگر اين قرآن را بر كوهى فرومىفرستاديم يقينا آن [كوه]
را از بيم خدا فروتن [و] از هم پاشيده مىديدى و اين مثلها را براى مردم مىزنيم
باشد كه آنان بينديشند.)
و آیه ی: ﴿وَيَخِرُّونَ
لِلأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعاً ﴾ (اسراء 109)
یعنی: (و بر روى زمين مىافتند و مىگريند و
بر فروتنى آنها مىافزايد).
8. تدبر و تفكر در معاني آياتی که
قرائت می شود.
با توجه به این آیه: ﴿أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ
أَقْفَالُهَا﴾ (محمد 24) یعنی: (آيا به آيات قرآن نمىانديشند يا [مگر] بر دلهايشان قفلهايى نهاده شده
است).
و نیز: ﴿كِتَابٌ
أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ
أُوْلُوا الْأَلْبَابِ﴾ (ص 29) یعنی: ([اين] كتابى مبارك است كه آن را به سوى تو نازل كردهايم تا در [باره]
آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند).
علي رضي الله عنه :در
عبادتی که در آن فقه نباشد، و در قرائتی که در آن تدبر نیست، خیری
نیست.
ابن عباس رضي الله عنه:
اگر سوره های اذا زلزلت و القارعه را قرائت کرده و در آن ها تدبر
نمایم برایم خوشایندتر است تا آنکه بقره و آل عمران را با شتاب
بخوانم.
ابن مسعود رضي الله عنه: هرکس دانش
اولين و آخرين را می خواهد، در قرآن تدبر نماید.
حسن بصري: اگر پیشینیان می
دیدند که این قرآن به سوی
آنان فرستاده شده است، شب ها در آن اندیشیده و روزها به کارمی
بستند.
9. تلاوت قرآن به صورت ترتيل و
خودداری از باشتاب خواندن آن و در کم تر از سه روز ختم ننموده و در هنگام
قرائت آن تمام فکرش به تمام شدن سوره نباشد.
به دلیل این آیه: ﴿وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً﴾ (مزمل 4)
یعنی: (و قرآن را شمرده شمرده بخوان).
و فرمایش رسول خدا صلى الله عليه وسلم: لا يفقه من قرأ القرآن في أقل من ثلاث. روایت
احمد، ابوداود، ترمذي و ابن ماجه، که آن را حسن صحيح دانسته و شيخ الباني رحمه
الله نیز آن را صحیح می داند، معنی
حدیث: (قرآن را درنمی یابد آنکه در کم تر از سه روز آن را
بخواند.)
10. درخواست رحمت خداوند هنگام گذار بر آيات
رحمت و پناه بردن از عذاب او موقع گذشتن از آيات عذاب.
عوف بن مالك اشجعي می گوید: قمت مع رسول الله
صلى الله عليه وسلم ليلة فقام فقرأ سورة البقرة لا يمر بآية رحمة إلا وقف فسأل ولا
يمر بآية عذاب إلا وقف فتعوذ. روایت احمد، ابوداود و نسائي و صححه الباني.
11. به آهنگ نیکو و صدای خوش
خواندن قرآن
ابوهريره رضي الله عنه: پیامبر خدا صلی الله
علیه و سلم فرموده اند: ليس منا من لم يتغن
بالقرآن. یعنی: (از ما نیست آنکه قرآن را به آهنگ خوش
نخواند.) و در جای دیگری چنین افزوده اند: يجهر به. یعنی: (با صدای بلند
بخواند.) روایت بخاري.
وعنه أيضا أن رسول صلى الله عليه وسلم فرمود: زينوا القرآن بأصواتكم. یعنی: (قرآن را با
صدای خویش بیارایید) روایت احمد، ابوداود،
نسائي و ابن ماجه و صحیح از دید شيخ الباني.
12. گسسته نمودن قرائت به آیات
از ام سلمه روایت شده که گفته یا از
دیگری نقل کرده که قرائت رسول خدا صلى الله عليه وسلم از؛ بسم
الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين الرحمن الرحيم ملك يوم الدين. با
قرائت آيه به آيه بوده است. روایت ابوداود، و شيخ الباني رحمه الله آن را
صحیح می داند. در روايتی دیگر آمده: او قرائتش را به
آیات می گسست: { الحمد لله رب العالمين } می ایستاد، {
الرحمن الرحيم } با می ایستاد. "صحيح و ضعيف الجامع الصغير"
و "صفة الصلاة" الباني.
13. عمل به قرآن و اطاعت از اوامر و اجتناب
از نواهي آن و رعایت حد و حدود آن.
ابن عمر
رضي
الله عنهما: زمانی
بود که هرکس ایمان را پیش از قرآن کسب می نمود. سوره ای
نازل می گشت و آنگاه حلال و حرام، اوامر و نواهی و حد
ومرزهایی که باید
رعایت می شد را درمی
یافت. اما کسانی را می بینیم که قرآن را قبل از
ايمان دریافت می کند و تمام آنچه بين فاتحة الكتاب تا پایان قرآن هست را می خواند و
درکی از آنچه بدو امر و نهی شده یا باید بر آن محافظت
نماید به دست نمی آورد و همچون خرمای کم ارزشی پراکنده اش
می نماید.
ابن مسعود رضي الله عنه: کسانی از ما بودند که اگر ده
آیه می آموخت پیشتر نمی رفت تا معنای آن ها را آموخته
و به آن ها عمل می کرد.
14. گوش سپردن و خاموشی در هنگام
قرائت دیگری و عدم بی توجهی به آن
با توجه به این آیه ی شریفه:
﴿وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ
وَأَنصِتُواْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾ (اعراف 204)
یعنی: (و چون قرآن خوانده شود گوش بدان فرا
داريد و خاموش مانيد اميد كه بر شما رحمت آيد).
15. عدم قطع قرائت جز در حالت ضرورت
جابر تعریف می کند: با رسول الله صلى الله عليه
وسلم خارج شدیم، يعني در غزوه ی ذات الرقاع، مردی زنی از
مشركين را مضروب ساخت، و وی (شوهر آن زن) قسم خورد که تا ریختن خون
یکی از اصحاب محمد آرام نگیرد. او به دنبال پیامبر صلى
الله عليه وسلم به راه افتاد. پیامبر صلى الله عليه وسلم در منزلگاهی
اتراق نمودند. آنحضرت فرمود کدام مرد از میان شما ما را نگاهبانی
می دهد؟ مردی از میان مهاجرين و دیگری از بین
انصار داوطلب شدند. آنحضرت فرمود در دهانه ی دره بمانید. می
گوید وقتی آن دو مرد در دهانه ی دره استقرار یافتند، مرد
مهاجر خوابید و مرد انصار به نماز برخاست. آن مرد مشرک نیز
دررسید و او را دید و دانست که او نگهبان قروم است و به سویش
تیر انداخت و وی را با سه تیر مضروب ساخت. او به رکوع رفته و
سجده نمود و در آن حالت مرد همکارش را از خواب بیدار نمود. مرد مشرک که
دید از وجودش باخبر شده اند فرار کرد. زمانی که مرد مهاجر وضعیت
مرد انصار را غوته ور در خون دید گفت: سبحان الله، چرا با اولین
تیر مرا بیدار نساختی؟ پاسخ داد: كنت
في سورة أقرأها فلم أحب أن أقطعها. یعنی: (داشتم سوره ای
را قرائت می کردم و نخواستم آن را قطع نمایم.)
16. سجده کردن در هنگام تلاوت یا
شنیدن آيه ی سجده.
ابورافع می گوید: به همراه ابوهريره نماز شب را
می گزاردم، او سوره ی إذا السماء انشقت را خوانده و به سجده رفت، گفتم
این چیست؟ گفت من پشت ابوالقاسم سجده کرده ام و تا زمانی که به
ملاقاتش بروم سجده خواهم نمود. به روایت بخاري و مسلم.
ابوهريره تعریف می کند که رسول الله صلى الله
عليه وسلم در إذا السماء انشقت و اقرأ باسم ربك سجده کرده است. به روایت
مسلم.
زيد بن ثابت می گوید: بر پیامبر سوره
ی و النجم را قرائت گرده ام و در آن سجده ننموده است. به روایت
بخاري.
ربيعه بن عبد الله می گوید: عمر بن خطاب روز
جمعه بر منبر سوره ی النحل را قرائت می نمود تا به السجدة رسید،
فرودآمد و سجده کرد و مردم نیز به سجده رفتند. تا آنکه روز جمعه ی بعد
که به قرائت پرداخت گفت ای مردم ما بر آیه ی سجده می
گذریم، پس هرکس سجده نماید کار درستی انجام داده و هرکس سجده
ننماید گناهی بر وی نیست. عمر خود سجده ننمود. نافع
از قول ابن عمر رضي الله عنهما چنین ادامه می دهد که خداوند سجده را
بر ما فرض ننموده است، مگر آنکه خود بخواهیم. روایت بخاري.
شيخ بن باز رحمه الله می گوید: و برای آن
(سجده ی تلاوت) بنابر صحیح ترین نظریات علماء طهارت شرط
نیست و سلام دادن و تکبیر هنگام برخاستن از آن نیز وجود ندارد
بنابر صحیح ترین اقوال اهل علم ... و سجده ی تلاوت در نماز و
خارج از آن سنت است و واجب نمی باشد. برای آنکه از پیامبر صلى
الله عليه وسلم بواسطه ی حديث زيد بن ثابت این موضوع ثابت شده و از عمر رضي الله
عنه نیز دال بر اثبات آن موجود است. والله ولي التوفيق
. مجموعه ی فتاوى و مقالات جناب شيخ بن باز 11 / 406.
توجه: حديث ابن عمر: رسول الله صلى الله عليه
وسلم قرآن را برما می خواند و چون به آیه ی سجده می رسید، تكبیر گفته و به
سجده می رفت و ما نیز سجده می کردیم. به روایت
ابوداود، بيهقي و حاكم، بنابه گفته ی
ابن حجر در "التلخيص" و نووي در "المجموع"
این حدیث ضعيف می باشد، و
الباني نیز آن را ضعیف دانسته و در "تمام المنة" می
گوید: عده ای از صحابه سجده ی پیامبر صلى الله عليه
وسلم را در هنگام تلاوت بسیاری از آيات در مناسبت های مختلف را
نقل نموده اند، ولی هیچ یک از آنان تكبير گفتن وی را در
هنگام سجده ذکر ننموده است، برای همین شرعی نبودن گفتن
تکبیر را برمی گزینیم. این روايت امام
ابوحنيفه رحمه الله می باشد. پایان سخنان وی رحمه الله.