اسلام، قرآن و تفسیر

تفسیر موضوعی سوره همزه

بسم الله الرحمن الرحیم

وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ ﴿١﴾ الَّذِي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ ﴿٢﴾ يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ ﴿٣﴾ كَلَّا ۖ لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ ﴿٤﴾ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ ﴿٥﴾ نَارُ اللَّـهِ الْمُوقَدَةُ ﴿٦﴾ الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ ﴿٧﴾إِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ ﴿٨﴾ فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ ﴿٩﴾.

ترجمه: وای بر هر عیب‌جوی غیبت‌کننده‌ای (1) (همان) کسی ‌که مال فراونی گرد آورد و شمارش کرد (2) گمان می ‌کند که مالش او را جاودانه می‌ سازد (3) هرگز چنین نیست (که او گمان می ‌کند) مسلماً در «حطمه» انداخته خواهد شد (4) و تو چه دانی «حطمه» چیست؟!  (5) آتش برافروخته الهی است (6) (آتشی) که بر دل‌ها چیره گردد (و بسوزاند). (7) بی ‌گمان آن (آتش) بر آن‌ها فرو بسته و ازهر سو آن‌ها را محاصره کرده است (8) در ستون‌های بلند (کشیده شده) است (9).

اسم سوره:

این سوره هُمَزه نام دارد زیرا الله عزوجل آن را با آیه: (وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ ) آغاز کرده است.

مناسبت این سوره با سوره قبل (عصر):

در سوره عصر چنان که الله عزوجل بیان کرده انسان در خسران و هلاکت است. سپس در این سوره حال فرد خسارت دیده را با یک مثال بیان می کند.

سبب نزول:

ابو حیان می گوید: این سوره ممکن است درباره ی یکی از افراد زیر نازل شده باشد که عبارتند از:

 اخنس بن شریق، عاص بن وائل، جمیل بن معمر، ولید بن مغیره، امیة بن خلف.

و شکی نیست که این سوره برای هر کسی که این اوصاف را دارد، عام است.

معنی کلمات:

ویل: ننگ و عذاب شدید. و برخی گفته اند: ویل دره ایست در جهنم.

لکل همزة لمزة: همزة: غیبت کننده و ناسزاگو. لمزة: عیب جو که معمولا برای تحقیر مردم عیب جویی می کند.

جمع مالاً وعدده: یعنی مال را جمع کرده و آن را چندین بار می شمارد.

یحسب: گمان می کند، أن ماله أخلده: که مال و دارایی اش وی را جاودانه می سازد و هرگز نمی میرد.

کلا: هرگز چنین نیست که وی گمان می کند.

لینبذن: با اهانت و تحقیر پرتاب می شود.

في الحطمة: آتش جهنم. حطمة نامیده شده زیرا وقتی شخصی را در آن می اندازند متلاشی و منهدم می شود.

الموقدة: شعله ور و سوزان.

تطلع علی الأفئدة: آتش از وسط قلب ها بالا می رود و آن را احاطه می کند. در این آیه دل را ذکر کرده زیرا محل عقاید فاسد و منشأ اعمال زشت و ناپسند است.

مؤصدة: سرپوشیده و در بسته است.

في عمد ممدة: در ستون های بلند، پس آتش در داخل این ستون ها خواهد بود.

معنای اجمالی:

الله سبحانه و تعالی در این سوره به هر غیبت کننده ی عیب جو وعده ی رفتن به دره ای از جهنم را می دهد که محل ریختن چرک های خونین جهنمیان است. سپس صفتی  از صفات این غیبت کننده ی عیب جو را بیان می کند که آن جمع کردن مال و شماریدن آن است در حالی که هیچ علاقه ای به انفاق کردن آن در راه خیر و صله ی رحم ندارد. و گمان می کند که اموالش او را در این دنیا جاودان خواهد کرد و هرگز نخواهد مرد در نتیجه برای به دست آوردن اموال بیشتر تلاش بیشتری می کند تا جایی که به این نتیجه می رسد که سبب زیاد شدن عمرش در جمع اموال بیشتر است در حالی که نمی داند این بخل و خسیسی است که از عمر می کاهد و باعث نابود شدن دنیا و آخرت وی می شود اما عطا و بخشش عمر را طولانی تر می کند.  

سپس الله عزوجل می فرماید: ( كَلَّا ۖ لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ ﴿٤﴾ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ): برای بزرگ نشان دادن آن و ایجاد ترس و وحشت.

سپس در شرح حطمه می فرماید: (نَارُ اللَّـهِ الْمُوقَدَةُ): آتشی که هیزم آن مردم و سنگ هاست و به سبب شدید بودن (تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ) یعنی از جسم به قلب نفوذ می کند و با وجود چنین حرارت شدیدی آنها در آن زندانی هستند و از بیرون رفتن از آن نا امید.

و به همین دلیل است که بعد این آیه می فرماید: (إِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ) یعنی بسته اند (فِي عَمَدٍ) از پشت درها کشیده شده اند در نتیجه نمی توانند از آن خارج شوند. او در آیه دیگر در قرآن کریم می فرماید: (هر گاه بخواهند از (شدت) اندوه از آنجا خارج شوند، به آن باز گردانده می شوند)[1].

درس ها و عبرت های سوره همزة:

1ـ این سوره بیانگر عقیده بعث و جزاست.

2ـ دوری از غیبت و عیب جویی.

3ـ این سوره بیانگر شدت عذاب جهنم است.

4ـ برای هر غیبت کننده و عیب جو و بخیل عذاب مذکور در سوره خواهد بود.

منبع: کتاب: شرح الدروس المهمة لعامة الأمة.  نویسنده: شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز رحمه الله.

مترجم: ام محمد.