|
علم مناسبات در قرآن کریم
تعریف مناسبت:
در لغت به معنای نزدیک بودن و تفاهم بین دوشئ است. مثلا می گویند: فلان شخص مناسب فلان شخص است، یعنی به هم نزدیک هستند و یا بین آن ها تفاهم است.
تعریف مناسبت در اصطلاح علم تفسیر: علمی است که از طریق آن به چگونگی ترتیب اجزای قرآن پی می بریم.
و امام عبدالحمید الفراهی رحمه الله این علم را (نظام القرآن) می نامد. و بعضی از علماء آن را (الوحدة الموضوعیة) می نامند.
اهمیت علم مناسبات:
علم مناسبات علم جلیلی است و بسیاری از علماء به اهمیت این علم اشاره کرده اند، که از مهمترین آن ها فخر الرازی است که فرمود: "اکثر لطائف قرآنی در ترتیب و روابط بین اجزای قرآنی نهفته است".
و سیوطی در کتاب "معترک الأقران" درباره ی این علم چنین فرموده: "علم مناسبات علم شریفی است ولی بسبب دقت بسیار بالا در آن تعداد کمی از علماء درباره ی آن نوشته اند ".
و امام عز بن عبدالسلام درباره ی این علم چنین فرمود: "مناسبات علم خوبی است، اما شرط یک ارتباط خوب بین دو کلام این است که این ارتباط در یک موضوع باشد و اول و آخرش با هم مرتبط باشد".
بارزترین علمای علم مناسبات عبارتند از:
1ـ أبوبکر نیشاپوری رحمه الله، که ایشان عالم علم شریعت و ادب بود، و متخصص در مناسبات تاجایی که در جلسات تدریسش در بغداد آیه ای را برایش می خواندند می گفت: چرا این آیه در کنار این آیه گذاشته شده است؟ و حکمت از آمدن این سوره بعد از آن سوره چیست؟
و علمای بغداد برای یادگرفتن این علم به نزد او می آمدند، و امام سیوطی رحمه الله ایشان را اولین عالم در این علم می داند.
و صحیح آن است که اولین عالم در این علم تا عصر امروز نامعلوم است، به خصوص که اکثر مصادر و منابع علم تفسیر و علوم قرأن مخطوط است و دانشمندان به آن دسترسی ندارند. و دکتور عبدالحکیم الأنیس درباره ی نشأة این علم بحثی با عنوان " أضواء علی ظهور علم المناسبة القرآنیة) نوشته که در مجله (الأحمدیة) به چاپ رسیده است که در آن به اقوال علماء اشاره کرده است، پس برای اطلاعات بیشتر می توانیم به ان مراجعه کنیم.
2ـ فخر الدین الرازی رحمه الله، این عالم بزگوار در کتاب تفسیرش بیشترین مناسبات را ذکر کرده است.
3ـ أبو الحسن الحرالی المغربی.
4ـ أبو جعفر أحمد بن ابراهیم بن الزبیر الغرناطی رحمه الله، که در این باره کتابی نوشته به نام "البرهان فی ترتیب سور القرآن" که کتاب بسیار با ارزشی است.
5ـ البقاعی رحمه الله، مؤلف کتاب "نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور" که این کتاب با ارزش مخصوص علم مناسبات است.
6ـ ابن نقیب الحنفی، این عالم بزگوار در تفسیرش به این علم اشاره کرده است.
7ـ السیوطی رحمه الله، که صاحب دو کتاب با ارزش این علم است به نام های: (تناسق الدرر فی تناسب السور) و (أسرار التنزیل).
8ـ شیخ محمد عبده رحمه الله، که در کتاب "تفسیر المنان" که آن را رشید رضا به اتمام رساند به علم مناسبات اشاره کرده است.
9ـ اما از معاصرین می توان استاد سید قطب رحمه الله را نام برد که صاحب کتاب "فی ظلال القرآن" است و همچنین صاحب کتاب "التصویر الفنی فی القرآن" که در این دو کتاب به علم مناسبات پرداخته است.
10ـ شیخ مصطفی المراغی رحمه الله که در کتاب تفسیرش به این علم اشاراتی کرده است.
11ـ شیخ عبدالله بن الصدیق الغماری، صاحب کتاب "جواهر البیان فی تناسب سور القرآن".
12ـ شیخ طاهر الجزائری رحمه الله، صاحب کتاب "التبیان لبعض المباحث المتعلقة بالقرآن" که درباره ی اهمیت و فواید این پرداخته است.
13ـ الفراهی هم در کتاب"نظام القرآن" به علم مناسبات پرداخته است.
آراء برخی از علماء درباره ی علم مناسبات:
برخی از علماء درباره ی این علم می گویند: علم مناسبات علمی متکلف است، و نیازی نیست که به مناسبات آیات قرآن پی ببریم، زیرا آیات به صورت متفرق و بر حسب اتفاقات و وقایع مختلف نازل شده است.
و علمایی که این رأی را دارند، عبارتند از:
1ـ ولی الدین الملوی که سیوطی در کتاب "معترک الأقران" به رأی او اشاره کرده است.
2ـ عز بن عبدالسلام که برای علم مناسبات شرطی قرار داده است و آن این است که مناسبت در آیات باید در بین آیاتی باشد که موضوع آن ها یکیست و همچنین اول و آخرش به هم مرتبط هستند، ولی اگر در موضوعات مختلف واقع شده باشد و هیچ ارتباطی بین آن ها نباشد پس در این حالت ذکر مناسبت بین آن ها بی فایده است. که می توانیم به این رأی عز بن عبدالسلام در قصه مشهور این شیخ با شاگردش که الحرالی بود پی ببریم، زیرا در این قصه ذکی شده که عز بن عبدالسلام به تفسیر الحرالی اعتراض می کند و می گوید در این کتاب به اقوال مفسرین سلف هیچ اشاره ای نشده است در حالی که مملو از مناسباتی است که فقط مؤلف خود را به رنج و زحمت انداخته است.
3ـ امام شوکانی رحمه الله که در تفسیرش "فتح القدیر" در هنگام تفسیر آیه 42 سوره بقره به این رأی اشاره کرده است.
قاعده ی شناخت مناسبات:
قاعده کلی و مفید برای شناخت مناسبات آیات در کل قرآن این است که بنگریم به هدف هر سوره، یعنی این سوره برای چه هدفی ذکر شده است؟ که برای پی بردن به این هدف باید به مقدمات قبل و بعد آن نگاه کنیم.
رابط الموضوع: http://www.alukah.net/web/alshehry/0/26709/#ixzz3e4ywJCaX |
