اسلام، قرآن و تفسیر

                                 روشی ابداعی برای حفظ قرآن (4)

اکنون درس چهارم از سلسله ی حفظ قرآن با روشی ابداعی و ربسیار آسان را به خوانندگان و تمام عزیزانی که با حفظ قرآن سر و کار دارند، تقدیم می کنیم، روشی که آنان را در حفظ قرآن بدون استاد به گونه ای یاری خواهد کرد که انشاءالله دیگر آن را فراموش نکنند.این درس را به سؤالاتی که مرتباً ازما در باره ی ست بودن کار حفظ قرآن پرسیده می شود، اختصاص می دهیم.

در بین ما چه کسی هست که دوست نداشته باشد کتاب الله را به طور کامل حفظ نماید؟ چه کسی از ما هست که نخواهد که قرآن عظیم دوست و مونس زندگی این جهانش باشد؟ چه کسی هست که راضی به این نباشد که در تاریکی قبر قرآن برایش نور شود؟ و آیا اصلاً مسلمانی وجود دارد که قبول نکند که در حالی به دیدار الله تعالی برود که کلام او را به طور کامل از حفظ داشته باشد؟

به عقیده ی تعدادی از خوانندگان،آرزو ها بسیار هستند، امّا به حقیقت پیوستن آنها چندان ساده نیست، همه مدتی سعی در حفظ قرآن داشته اند، اما خیلی زود محفوظات خود را فراموش کرده اند، افرادی هم وجود دارند که هنگامی که تلاوت می کنند، چیزی از قرآن نمی فهمند.

امّا من به همه اطمینان می دهم که این افکار نادرست هستند،و از تجربه ی شخصی ام دریافتم که ساده ترین کاری که یک فرد می تواند انجام دهد حفظ کتاب الله (تبارک وتعالی)است، البته این تنها تجربه ی شخصی بنده نیست بلکه تمام کسانی که قرآن را حفظ کرده وبا تسلط از حفظ می خوانند نیز گفته ی من را تأیید می کنند و دقیقاً همین حقیقت را به شما خواهند گفت.

امّا اگر حفظ قرآن تا این حد سهل و آسان است، پس چرا بسیاری از مسلمانان از مشکل بودن حفظ گلایه دارند؟ و تعداد دیگری را می بینیم که از سرعت فراموشی آن شکایت دارند؟

امّا قبل از هر چیز باید این فرموده الله تعالی را یادآوری کنیم که: (وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآَنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ) [القمر: 17]. این آیه تأکید می فرماید که قرآن برای هر کس که اراده به متذکر شدن کند، آسان شده است، و این آسانی شامل تلاوت، حفظ، فهم و تدبر و عجایب و ...  میشود.

بنابر این، حقیقت الهی که ابتدا  لازم است آن را درک کنیم این است که الله تعالی حفظ قرآن را برای کسی آسان می کند که صادقانه برای این کار نیت کند،و هر کس عزم جدی برای حفظ قرآن داشته باشد و با قلبی سلیم به سوی الله متوجه شده و از او یاری بخواهد، خداوند شرایط مناسب حفظ قرآن را برایش فراهم خواهد نمود.

اکنون یک قدم مهم را در باره ی شیوه ی عملکرد حافظه آغاز می کنیم تا با این اطلاعات جدید بتوانیم بر حافظه ی خود تسلط پیدا کرده، و آن را تحت کنترل اراده ی خود در آوریم، که این روش فراموشی را به کلی از بین خواهد برد.

حافظه ی اسنان چگونه عمل می کند؟

شاید پیچیده ترین قسمت بدن انسان مغز باشد که مسئولیت به یادآوری و ارجاع داده ها را به عهده دارد، و این نعمتی است از جانب الله تعالی که باید قدر آن را دانسته و اهمیتش را بدانیم.

میتوان حافظه را مانند رایانه ای تصور کرد که نیاز به توجه و محافظت و تغذیه ی لازم دارد.

از طرفی نکته مهمی که وجود دارد، و باید آن را رعایت کرد، روش ذخیره ی اطلاعات است، تا یا آوری آن سهل و آسان باشد و اگر ذخیره سازس اطلاعات با فهمیدن مطلب آن همزمان باشد،  در زمان به یاد آوردن بسیار کاربردی تر خواهد بود. و اگر این نکته را هم متوجه باشیم که حافظه با مرتبط کردن داده ها به هم آنها را ذخیره می کند، آنگاه است که باید آیات را با تدبر و فهم به هم مربوط نموده، قدرت تصور و درک خود را گسترده تر کنیم.

مثلاً وقتی می خواهم سوره ی یوسف(عليه السلام) را حفظ کنم باید ابتدا  خود را آماده کنم و با این داستان آشنا شوم و سعی کنم که حکمت وجود چنین داستانی را در قرآن و اینکه چرا خداوند، این سوره را بر حبیبش محمد رسول الله صلی الله علیه وسلم نازل فرموده است را  در یابم و بدانم که چه عبرتهایی می توان از این داستان گرفت ، با انجام  این فرایند،  حافظه را آماده کرده ایم تا کار ذخیره سازی ااطلاعات  را به خوبی انجام دهد، دقیقاً مانند زمانی که رایانه ( کامپیوتر) را برای استفاده آماده می کنیم.

روش درست مرور کردن محفوظات قبلی چیست؟ یعنی اینکه چطور می توانیم چیزهایی را که به گمان خود فراموش کرده ایم دوباره به خاطر آوریم؟

این را باید بدانیم که عقل باطنی یا ضمیر ناخودآگاه انسان یکی از بزرگترین نعمت هایی است که خداوند به ما انسانها ارزانی داشته است،امّا به این شرط که آن را در راه خیر و رضایت الله تعالی از آن استفاده کنیم. همچنین این را هم باید بدانیم که آنچه را که به خاطر می سپاریم،و در این ضمیر ناخودآگاه حک می شود و، تا مدتی بسیار طولانی با قی می ماند.

بنابر این می توان نتیجه گرفت که توجه به عقل باطنی یا ضمیر ناخودآگاه و تمرین دادن  مرتب آن به استفاده از توانایی های آن در حفظ می انجامد، زیرا ضمیر یا عقل خود آگاه بسیار فراموشکار است؛ استفاده از ضمیر ناخودآگاه نیز هنگامی میسر است که برای ارتباط با آن  در بهترین و مناسب ترین اوقات  یعنی تمرین کرده باشیم که بهترین زمان برای برقراری این ارتباط شبانگاه قبل از خواب است. به همین دلیل است که الله تعالی بعد از ذکر قول ثقیل یعنی قرآن عظیم از شب یاد فرموده است :

(إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا * إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا) [المزمل: 5-6]  یعنی اینکه شب وقت ایده آل برای تدبرو تفکر و تثبیت اطلاعات در حافظه است.

بنابر این ناگزیر هستید، که حد اقل یک یا نیم ساعتی در شب بیدار شده و آنچه را که از قرآن حفظ کرده اید، مرور نمایید که نتیجه بسیار عالی و درخشان خواهد بود، و باید به شما خواننده ی عزیز بگویم که من چند سوره را حفظ کرده و با این روش مرور نموده ام، و بعد از سالها و ماهها به علت اشتغال به بحث اعجاز قرآن نتوانستم آنها را مرور کنم، بعد وقتی این سوره ها را مرور می کردم دیدم  به قدری بر آنها مسلط هستم که انگار همانروز صبح آنها را حفظ کرده بودم!

سوالی که در مورد اواخر آیات مطرح است، این است که بسیاری از برادرانی که علاقمند به حفظ هستند، این آیات را با هم اشتباه می گیرند، چگونه میتوان از خلط این آیات و اشتباه گرفتن آنها به جای هم مطمئن شد؟ یعنی اینکه چطور می توانیم آخر یک آیه را از آخر آیه دیگری تشخیص دهیم؟

باید معنای آخر آیه را به معنای کل خود آیه ربط بدهیم مثلاً در این آیه: : (وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا جَزَاءً بِمَا كَسَبَا نَكَالًا مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ * فَمَنْ تَابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ وَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) [المائدة: 38-40].

این نص کریم از سه آیه تشکیل شده است،که انتهای هر آیه با انتهای آیه ی دیگر متفاوت است، حال چگونه مطمئن باشیم که حفظ ما درست است و اشتباه نکرده ایم؟ در اینجا باید در این کل آیات کریمه و معنای تک تک آنها دقت کنیم و بپرسیم که چرا آیه ی اول با  (وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ)،و آیه دوم با جمله (إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ) و آیه سوم با  (وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ)، به پایان می رسند؟ چگونه اینها را از هم جدا کنیم؟

1-  آیه ی اول از مجازات دزد سخن می گوید: (وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا) بنابر این طبیعی است که با عباراتی خاتمه یابد که معنای عزّت در آن باشد معنای عزت نیز قدرت وتکبر است، یعنی الله بر مجازت کسانی که او را معصیت می کنند تواناست.   و از طرفی او ذاتی بینهایت با حکمت است و بر کسی ظلم روا نمی دارد و حکمت نیز اقتضا می کند که دست دزد بریده شود، و ادّعا ی دشمنان اسلام که دین ما دین خشونت است، چنین نیست. و چون این آیه از سرقت و مجازات(حد) آن سخن می گوید پس ضروری است که با این فرموده (وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ). پایان یابد.

2-  آیه ی دوم در مورد توبه از چنین گناهانی سخن به میان آورده است، (فَمَنْ تَابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ)، يعنی هر که از دزدی توبه کند، و خود را اصلاح نماید، الله او را بخشوده و بر او رحم خواهد فرمود، به همین دلیل آیه به فرموده ی: (إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ)، ختم میشود.

و این نکته را هم متوجه باشیم که نفرموده  (والله غفور رحيم) بلکه از حرف تأکید (إنّ) استفاده فرموده وگفته: (إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ) تا بر رحمت و مغفرت الله تأکید فرماید.

3-  و امّا در آیه سوم سخنی از ملک و پادشاهی و قدرت  الله بر عذاب و بخشش، می بینیم(أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ)، بنابر این ضروری بود که آیه با این فرموده به پایان برسد: (وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ).

برادر گرامی خواننده، بنابر این می توانم به شما بگویم که کمی تأمل شما باعث صرفه جویی بسیاری در وقت خواهد شد، و نتایج شگفت انگیزی در حفظ کتابُ الله (سبحانه وتعالی) برایتان به ارمغان خواهد آورد.

چگونه می توان در احکام تجوید مهارت پیدا کرد و بدون نیاز به استاد و معلم آنها را پیاده نمود؟

گوش دادن به قرآن بهترین وسیله برای مسلط شدن بر تجوید آن است، البته تنها گوش دادن کافی نیست بلکه باید به همراه توجه و سکوت باشد، به همین دلیل الله سبحانه و تعالی تنها  نفرموده است(فاستمعوا إليه) (به آن گوش دهید) بلکه فرموده اند :  (وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآَنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ) [الأعراف: 204](هنگامی که قرآن خوانده شد، پس به آن گوش فرا دهید و خاموش باشید تا شاید مورد رحمت قرار گیرید.)، خود (انصات) یعنی با سکوت گوش دادن نوعی از انواع تدبّر و تفکر در چگونگی تلفظ کلمات و تکرار آنها به شیوه ی قاری قرآنی است که صدایش را از ضبط صوت، رایانه یا تلویزیون گوش می کنیم.

البته مانعی ندارد که در صورت فراهم شدن شرایط، هرچند مدت یک بار  خدمت یکی از حافظان مسلط بر احکام تجوید، برویم و مقداری از قرآن را برایش تلاوت کنیم تا قرائت ما را تصحیح نماید و باید این اصل را هم بدانیم که هرگز به طور کلی از مشایخ و عالمان خود، بی نیاز نخواهیم بود ، بلکه باید حتماً خدمتشان رسیده و هرچند به طور پی درپی هم باشد، به آنها مراجعه نماییم.

 بهترین راه برای مرور سوره ها یا جزءهایی که حفظ کرده ایم چیست؟

بهترین راه این است که آنچه را که حفظ کرده ای در نماز بخوانی، من هنوز هم آن شبهایی را که در خدمت حقتعالی به نماز می ایستادم و در یک رکعت سوره ی نسبتاً بلندی مانند اسراء ، یوسف یا کهف  را می خواندم و از این نماز طولانی لذتی فوق العاده می بردم، به یاد دارم.

لذا به همه ی برادران و خواهران جوان توصیه می کنم که لذت نماز طولانی را بچشند و یک سوره ی کامل از سوره هایی را که حفظ کرده اند، در یک یا دو رکعت بخوانند ، البته شاید این کار ابتدا مشکل باشد، اما این نماز دل شب یکی از زیباترین لحظاتی خواهد بود که بر یک مسلمان می گذرد.

در اینجا این فرموده الله تبارک و تعالی را یادآوری می کنیم که به حبیبش جناب محمد رسول الله صلی الله علیه وسلم  دستور می فرماید که نماز شب بخواند و  رکعت های آن را طولانی نماید:

 (وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا) [الإسراء: 79].

IslamQT.Com

اسلام – قرآن و تفسیر

==============

ترجمه: عبیدالله

برگرفته شده از وب سایت تفسیر