اسلام، قرآن و تفسیر

در سایۀ سورۀ رحمـن

این سوره مکی دارای شیوه ویژه قابل ملاحظه‌ای است‌. اعلان همگانی درگستره جهان بزرگ هستی است‌. اعلام نعمتهای چشمگیر و آشکار، در ساختار زیبای‌کردگار، در نوآوریها و زیبانگاریهای آفریدگار در آفریده‌های بی‌شمار دادار، در تدبیر و تقدیر یزدان سبحان در اداره جهان و چرخاندن امور آن‌، و متوجه ساختن جملگي مردمان به سوی ایزد بزرگوار منان است ... این سوره‌ گواه‌ کردن ‌کل جهان بر ثقلین‌، یعنی بر انس و جن است‌، انس و جنی‌که مخاطبان این سوره به طور یکسان هستند. این سوره انسانها و پریها را در گستره هستی‌، به شهادت هر موجودی‌، مخاطب قرار می‌دهد، و ایشان را به مبارزه می‏طلبد و از ایشان می‌خواهد اگر می‌توانند نعمتهای خدا را انکار کنند، این گوی و این میدان‌. این مبارزه‌طلبی به دنبال بیان هر نعمتـی‌که خدا آن را برمی‌شمرد و جدا جدا پیش چشم می‌دارد، تکرار می‏‎گردد. یزدان سبحان در این سوره گستره کل جهان را نمایشگاه نعمتهای خود می‌سازد، و گستره جهان آخرت را نیز همین‌گونه معرفی می‌کند. طنین اعلان در بنیادکل این سوره‌، و در آهنگ فاصله‌های آن جلوه‌گر می‌آید ... طنین اعلان در بلند گرداندن صدا بدان بالا بالاها، و درکشش صدا و رساندن ندا بدان دوردستها جلوه‌گر می‌آید. همـچنین طنین اعلان جلوه‌گر می‌آید در سرآغاز بیدارکننده و هوشدار دهنده‌ای‌که مایه هوشیاری و بیداری و انتظار خـبرهائی مـی‌گرددکه پس از سرآغاز این سوره می‌رسند و آگاهی ميدهند ... (‌الرحمن‌)‌ یک‌کلمه است‌. مبتدای مفرد است‌. رحمان واژه‌ای است و بیانگر معنی رحمت است‌. در طنین آن‌، اعلان است‌. این سوره گذشته از اینها بیانگر پسوده‌های رحمت و مهربانی، و نمایشگاه نعمتهای یزدان مهربان است‌.

نمایشگاه نعمتهای یزدان با تعلیم قرآن باز می‌گردد، و در معرض د‌ید همگان قرار می‌گیرد. تعلیم قرآن به عنوان بزرگ‌ترین لطف یزدان در حق انسان قلمداد می‌شود. پیش از این‌که از آفرینش انسان و تعلیم سخن گفتن بدوسخن رود،‌ازتعلیم قـرآن سخن بـه‌میان می آید.

پس از ذکر تعلیم قرآن به انسان‌، از آفرینش انسان‌، و اعطای صفت بزرگ بشری بدو، یعنی سـخن‌گفتن و مفاهیم و مقاصد را بیان‌کردن‌، صحبت می‌شود.

سپس صـفحات هستی را باز بکند، صفحاتی‌که‌گویای نعمتهای خد‌ا است ... خورشید، ماه‌، درخت‌، آسمان بلند، ترازوئی‌که‌گذاشته شده است‌، زمین و چیزهائی که در آن است‌، از قبیل‌: میوه‌، درخت خرما، دانه‌،‌گیاهان خـوشبو، پریها و انسانها، مشرقها و مغربها، دو دریائی که میان ایشان سد و مانـعی است و با یکدیگر نمی‌آمیزند، آنچه ازآن دو دریا بیرون می‌آید و حاصل می‌گردد، و آنچه بدان دو دریا می‌ریزد و در آنها جاری می‌گردد ...

وقتی‌که نشان دادن این صفحات بزرگ به پایان می‌آید، در سایه وجـود مطلق ذات خدای بزرگو‌ار و جاویدان‌، صحنه نیستی و نابودی همه آفریدگان نشان داده می‌شود. خدائی‌که جملگی آفریده‌ها بدو رو می‌کنند و روی می‌آورند تا در باره ‌کار و بارشان آن گونه‌که می‌خواهند تصرف‌کند و آنچه می‌خواهد بکند. در سایه نیستی مطلق و ماندگاری مطلق‌، تهدید هراس‌انگیزی درمـی‌رسد و مبارزه‌طلبی جهانی با انسانها وپريها مطرح ميشود:

(سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَا الثَّقَلانِ .فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ .يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالإنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلا بِسُلْطَانٍ .فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ .يُرْسَلُ عَلَيْكُمَا شُوَاظٌ مِنْ نَارٍ وَنُحَاسٌ فَلا تَنْتَصِرَانِ .فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ).

ای پریها و انسانها! به حساب شما خواهیم پرداخت‌. پس کدام یک از نعمتهای پروردگار خود را انکار و تکذیب مـی‌کنید؟‌! ای گروه پریها و انسانها! اگر می‌توانید از نواحی آسمانها و زمین بگذرید، بگذرید، ولیکن نمی‌توانید بگذرید مگر با قدرت عظیم (‌مادی و معنوی‌)‌. پس کدام یک از نعمتهای پروردگارتان را تكذیب و انکار می‌کنید؟‌! آتش بی‌دود و مس گداخته به سوی شما روانه می‏‎گردد و بر سـر شما ریخته می‌شود، و شما همدیگر را نمی‌توانید یاری بدهید. پس کدامین نعمت پروردگارتان را تکذیب و انکار می‌کنید؟! (‌الوحمن‌/31-36)

بعد از آن صحنه پایانی نشان داده می‌شودکه صحنه قیامت است‌. این صحنه در یک تصویر جهانی نشان داده می‌شود. در این تصویر، صحنه آسمان‌، سرخ و مایع‌، و صحنه عذاب بزهکاران‌، و پاداش پرهیزکاران به گونه طولانی و مـفصل‌،‌ترسیم می‌گردد.

آن‌گاه پایان مناسبی با نمایشگاه نعمتها درمی‌رسد:

(تَبَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلالِ وَالإكْرَامِ) .

نام پروردگار بزرگوار و گرامی تو، چه مبارک نامی است‌!. (‌الرحمن‌/78)

*

این سوره به طور کلی اعلان همگانی درگستره جهان بزرگ است‌. اعلانی است‌که از جهان والای فرشتگان شنیده می‌شود، و نواحي و زوایای هستی آن را پاسخ می‌گوید، و برآن‌گواهی می‌دهد هرکس و هرچه‌که در جهان هستی است‌.

IslamQT.Com 

 اسلام-قرآن و تفسیر

============

بر گرفته شده از تفسیر فی طلال القرآن اثر سید قطب، مترجم دکتر مصطفی خرم دل.