اسلام، قرآن و تفسیر

آداب تلاوت قرآن کریم

تلاوت کننده ی قرآن باید اخلاص داشته و در تلاوت ادب قرآن را داشته باشد، بنابراین لازم است که خود را چنان ببیند که دارد با الله تعالی نجوا می کند، و چون کسی باشد که دارد الله را می بیند، اگر او هم الله را نمی بیند، به یقین الله تعالی وی را می بیند. لازم است هنگامی که نیت می کند، قران را تلاوت نماید، دهانش را با مسواک تمیز کند، که بهتر آن است که مسواکش از جنس چوب اراک باشد، تمیز کردن دهان  با دیگر چوبها  و پارچهی زبر و دندانها  و غیره ،هم جایز است .

مسواک زدن را ابتدا از جلو و سمت راست دهانش شروع نماید و نیت سنّت بنماید، بعضی از علما فرموده اند که هنگام مسواک زدن بگوید: اللهم بارك لي فيه يا أرحم الراحمين(ای الله !ای مهربانترین مهربانان! برایم در این مسواک برکت قرار بده)

امام ماوردی از یاران امام شافعی(رحمهما الله تعالی) فرموده مستحب است که درون و بیرون دندانها را مسواک بزند، و مسواک را بر اطراف دندانها و پایه ی نیش ها و به آرامی به سقف دهانش نیز بکشد، همچنین فرموده اند که با مسواک متوسطی دندانها را مسواک بزند، که نه خیلی خشک وخشن و نه بسیار خیس و نرم باشد.

امّا اگر دهان فرد با خون یا چیزی دیگر نجس شده باشد، قرائت قرآن در چنین حالتی برایش مکروه می باشد، مستحب است در هنگام طهارت قرآن تلاوت نماید، امّا اگر وضو هم نداشته باشد، به اجماع (علمای) مسلمین جایز است که قرآن را(بدون مس و دست زدن یا از حفظ) تلاوت نماید، که احادیث بسیار و مشهوری در این مورد روایت شده است، امام الحرمین رحمه الله فرموده است، درچنین حالتی نمی توان گفت که فرد مرتکب مکروهی شده، بلکه ترک اولی نموده است. و اگر برای وضو آبی پیدا نکرد می تواند تیمم کند، حکم شرعی زن مستحاضه(که ازشرمگاه او در اثر بیماری خون جاری می شود.) نیز در این مورد مانند فرد بی وضو است، امّا برای فرد جنب، یا خانمی که در دوره ی قاعدگی به سر می برد، قرائت قرآن، حتی اگر یک آیه یا کمتر از یک آیه هم باشد، حرام است، امّا برای هر دوی اینگونه افراد جایز است که بدون تلفظ کردن، قرآن را در قلب و ذهن خود مرور کنند. همچنین برای جُنُب و حایض ، نگاه کردن به مصحف و در دل خود خواندن آن(بدون به زبان آوردن) جایز می باشد.

همه ی مسلمین بر جایز بودن تسبیح(گفتن سبحان الله) ، تهلیل(خواندن لااله الّاالله) تحمید(گفتن الحمد لله)، تکبیر(گفتن الله اکبر) و فرستادن درود و صلوات بر پیامبر صلی الله علیه وسلم و دیگر اذکار، برای جُنُب و زن حائض اجماع  و اتفاق نظر دارند.

 همچنین یاران ما(بزرگان مذهب امام شافعی) فرموده اند که اگر به کسی گفته شود (خذ الكتاب بقوة:کتاب را محکم بگیر) امّا منظور گوینده تلفظ به آیه قرآن نباشد(بلکه جمله ای با همان معنا باشد)  جایز است.همچنین موارد مشابه آن هم همین حکم را دارد، برای حائض و جُنُب جایز است که در هنگام مصیبت إنا لله وإنا إليه راجعون بخوانند، البته به شرطی که قصدشان تلاوت قرآن نباشد، (بلکه مجرد دعا باشد) همچنین علمای خراسان(از مذهب شافعی رحمه الله) فرموده اند که  جایز است شخص جنب یا حائض به شرطی که نیت تلاوت قرآن نداشته باشد، در هنگام سوار شدن بر مرکب (سبحان الذي سخر لنا هذا وما كنا له مقرنين) و هنگام دعا کردن (ربنا آتنا في الدنيا حسنة وفي الآخرة حسنة وقنا عذاب النار) را بخواند.

امام الحرمین جوینی رحمه الله فرموده اند: اگر فرد جنب با نیت خواند قرآن  بگوید، بسم الله والحمد لله، گناهکار می شود و اگر با نیت ذکر یا بدون نیت اینها را بخواند، گناهی بر وی نیست، برای جنب ، خواندن آیات نسخ شده ای مانند (الشيخ والشيخة إذا زنيا فارجموهما البتة) که قبلاً جزو قرآن بوده، جایز می باشد.

اگر فرد جنب آبی پیدا نکرد، و تیمم نمود، آنگاه تلاوت قرآن و نماز خواندن و غیره برایش جایز است، امّا اگر وضویش بشکند، نماز بر وی حرام می شود، امّا قرائت قرآن و نشستن در مسجد و تمام کارهایی که برای فرد بی وضو جایز است، برای او نیز جایز می باشد.

همچنین جای سؤال است که اگر فردی غسل کند و بعد وضویش بشکند، حکم او چیست که بسیاری این مسئله را نمی دانند، و مردم در این باره زیاد می پرسند، و می گویند : چگونه ممکن است فردی جنب شده، نماز برایش حرام است امّا قرآن خواندن و نشستن در مسجد، برایش جایز است ، این در چه صورتی امکان دارد؟ جواب این است که در همین دو صورتی که در بالا بیان کردیم.

در آنچه بیان کردیم، بین تیمم فرد مسافر یا غیر مسافر تفاوتی وجود ندارد، بعضی از یاران امام شافعی فرموده اند که اگر در غیر سفر تیمم کند، نماز را برای خود جایز می نماید، و نباید بعد از نماز تلاوت قرآن کند یا در مسجد بنشیند، امّا قول صحیح این است که(همانگونه که قبلاً گفتیم) همه ی اینها جایز هستند، و اگر کسی تیمم کرد و نماز خواند و سپس آب پیدا شد، باید از آب استفاده کند، زیرا  تا غسل نکند، برای او تلاوت قرآن و تمام کارهایی که بر جنب حرام است، حرام می باشد، و اگر شخصی تیمم کرد و نماز خواند، و بعد خواست برای نقض وضو یا ادای فریضه ای دیگریا هر دلیل دیگر، تیمم کند، بنابر قول صحیح و مختار مذهب(شافعی رحمه الله)، قرائت قرآن بر وی حرام نیست. بعضی از ائمه ی مذهب شافعی قول بر عدم جواز دارند، امّا قول مشهور و معروف همان قول اوّل است. و اگر جنب، آب یا خاکی پیدا نکرد، که جنابت خود را رفع کند، به خاطر حرمت وقت نماز باید بر حسب حال خود نمازش را بخواند، اما خواندن قرآن در خارج نماز و خواندن چیزی غیر از فاتحه در داخل نماز برایش جایز نیست. ودر مورد اینکه آیا قرائت فاتحه برای چنین شخصی در نماز حرام است یا نه، دو قول وجود دارد که قول صحیح آن است که خواندن سوره فاتحه در نماز برای وی حرام نیست بلکه واجب است زیرا نماز بدون فاتحه صحیح نیست، و هرگاه در حالت ضرورت نماز خواندن(*با وجود جنابت) برای فرد جایز باشد ، قرائت نیز در این حالت برایش جایز خواهد بود

قول دوّم این است که خواندن قرآن حتی در نماز هم برای چنین فردی جایز نیست و فقط می تواند، اذکار وارده در نماز را بخواند، مانند کسی که از حفظ قرآن عاجز است و چیزی از آن را از حفظ ندارد، به دلیل اینکه چنین شخصی از نظر شرعی عاجز(ناتوان) به شمار می آید، بنابر این حکمش نیز ، همان حکم فرد عاجز(ناتوان) حسی(واقعی) خواهد بود، که از میان این دو قول اوّلی، صواب است.

 مستحب است که قرائت قرآن در جایی تمیز و به خصوص انجام شود، به همین دلیل گروهی از علما تلاوت قرآن در مسجد را مستحب می دانند زیرا، هم تمیز و پاک است و هم جایی است مقدس، به علاوه دارای فضیلت دیگری نیز هست و آن اعتکاف است، زیرا هر که در مسجد می نشیند بهتر است نیت اعتکاف کند.چه زیاد در مسجد بماند و چه کم بماند، بهتر است با نیت اعتکاف وارد مسجد  شده و در آن بماند، این ادبی است که باید بسیار رایج گردد و حتی کودکان و عامه ی مردم نیز آن را بدانند ، زیرا از مواردی است که معمولاً به فراموشی سپرده می شود.

بزرگان سلف در مورد کراهت قرآن خواندن در حمام، اختلاف نظر دارند،  که یاران ما فرموده اند (مکروه نیست) که این قول را امام بزرگوار أبو بكر بن المنذر ( که همه بر جلالت قدرش متفق هستند) در الاشراف از إبراهيم النخعي ومالك نقل کرده است که عطاء هم با همین قول موافق است و چند گروه معتقد به مکروه بودن تلاوت قرآن در حمام هستند، از جمله آنها علي بن أبي طالب رضي الله عنه است که این قول را ابن ابی داود از ایشان نقل کرده، ابن المنذر همین قول به کراهت را از جماعتی از تابعین نقل نموده که از جمله آنان می توان أبو وائل شقيق بن سلمة وشعبي وحسن بصري ومكحول وقبيصة بن ذؤيب را نام برد، ما نیز همین قول را از إبراهيم النخعي روایت کرده ایم یاران ما همین قول را از امام ابوحنیفه (رضي الله عنهم أجمعين) روایت کرده اند.

 امام شعبی فرموده اند که قرائت در سه جا مکروه است: در حمام ها، اصطبل ها، آسیاب در حال کار کردن، از ابو میسره نقل است که فرمود: خدا را مگر در جاهای پاک نباید یاد کرد. امّا قول مختار درباره خواند قران در راه ، این است که جایز است، و مکروه نیست، به شرطی که قاری حواسش پرت نشود؛ که در این صورت مانند فرد خواب آلود، خواندن قرآن برایش مکروه خواهد بود، به دلیل اینکه مبادا آیات را اشتباه و ناقص بخواند وبا هم مخلوط کند.

برای فرد قرآن خوان مستحب است که در هنگام تلاوت، در غیر نماز هم رو به قبله نماید، و با خشوع و سکون و آرامش و وقار و تنها بنشیند، تا بیشتر نمایانگر ادب و احترام و خضوع  وی باشد، مانند کسی که در حضور استادش با ادب نشسته ، که این کامل ترین وبهترین صورت نشستن است و اگر کسی در حالت تکیه داده یا در رختخواب یا بر جای نشستن خود، یا در دیگر حالات(راحتی) قرآن تلاوت نماید، جایز بوده و به او ثواب می رسد، امّا در این حالات ثوابش از حالت اوّل کمتر خواهد بود. الله عز و جل فرموده: ( إن في خلق السماوات والأرض واختلاف الليل والنهار لآيات لأولي الألباب . الذين يذكرون الله قياما وقعودا وعلى جنوبهم ويتفكرون في خلق السماوات والأرض ) در حدیث صحیح نیز از حضرت عاشه رضی الله عنه این فرموده به ثبوت رسیده است که رسول خدا در حجره ی من، در حالی که حائض بودم، تکیه می دادند و قرآن می خواندند در روایتی دیگر آمده که (در حالي كه من در دوران قاعدگي بسر ميبردم، رسول الله - صلى الله عليه وسلم - بر من تكيه مي نمود «سر بر زانوي من مي نهاد» و قرآن تلاوت مي كرد.):(عن عائشة رضي الله عنها قالت كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يتكئ في حجري وأنا حائض ويقرأ القرآن رواه البخاري ومسلم وفي رواية يقرأ القرآن ورأسه في حجري . )

وقتی قاری می خواهد تلاوت را آغاز نماید، باید استعاذه کرده یعی بگوید: أعوذ بالله من الشيطان الرجيم، این قول جمهور علمای اسلام است بعضی از علما نیز فرموده اند، بلافاصله به دلیل این آیه ( فإذا قرأت القرآن فاستعذ بالله من الشيطان الرجيم )، بعد از تلاوت آیات استعاذه نماید، در نظر جمهور علما تقدیر و معنای آیه این است که (إذا أردت القراءة فاستعذ) یعنی(هرگاه ارداه کردی قرائت کنی، استعاذه کن.) بنابراین به محض ارده ی خواندن باید استعاذه نمود، جماعتی از سلف امّت نیز می فرمودند: أعوذ بالله السميع  العليم من الشيطان الرجيم که گفتن این صیغه نیز اشکالی ندارد، امّا مختار همان صیغه ی اول است.

تعوّذ  برای هر تلاوت کننده قرآن چه در داخل و چه در خارج نماز مستحب است نه واجب، و شايسته است که قاری قرآن در ابتدای هر سوره بر خواندن بسم الله الرحمن الرحيم پایبند باشد، به غیر از سوره ی برائت، چون اکثر علما فرموده اند که بسم الله الرحمن الرحیم در هر جای مصحف نوشته شده باشد، آیه ای است از قرآن ، که در ابتدای تمام سوره ها غیر از برائت نوشته شده، و در صورتی قاری می تواند به ختم سوره یا ختم کل قرآن اطمینان داشته باشد که حتماً بسم الله الرحمن الرحیم را نیز خوانده باشد، در غیر این صورت به نظر اکثر علما، ختم او ناقص خواهد بود، یعنی قسمتی از قرآن را نخوانده است.

 اگر قرائت قرآن به عنوان یک شغل برای شخص قرار داده شده بود، مانند اینکه یک هفتم قرأن یا بعضی از جزء های قرأن را تلاوت می کند و در قبال أن دست مزد می گیرد، یا اینکه مبلغی بر أن قرائت وقف شده باشد، در این صورت باید بیشتر به خواندن بسمله اهتمام کند، تا از درست و کامل بودن ختمش اطمینان حاصل نماید، زیرا اگر بسمله را ترک کند، مستحق گرفتن دستمزدی که بر آن قرائت وقف شده است، نمی باشد؛ و این از دیدگاه کسانی است که بسمله را آیه ای از اول هر سوره می دانند . و این نکته ی دقیقی است که باید به آن اهتمام ورزیده ، در ترویج و تأکید برآن کوشید.   

هنگامی که تلاوت را آغاز نمود، باید،در آن، بسیار خشوع و تدبر داشته باشد، که دلایل این قول بسیار زیادتر و مشهور تر  از آن هستند، که بتوان آنها را بیان کرد، زیرا هدف مطلوب از تلاوت نیز همین است، و با همین نوع تلاوت است که سینه ها فراخ گشته، دلها نورانی می گردد، الله عزوجل در این باره می فرماید: ( أفلا يتدبرون القرآن )(چرا در قرآن تدبر و اندیشه نمی کنند؟) همچنین حقتعالی جل شانه فرمود: ( كتاب أنزلناه إليك مبارك ليدبروا آياته ) ، احادیث  و اقوال سلف در این باره نیز بسیار زیاد است، گاهی اتفاق افتاده که بسیاری از پیشینیان امت، یک آیه از شب را تا صبح خوانده تکرار کرده و در آن تدبر نموده اند، بعضی از این بزرگان، از (هول  و هیبت و عظمت) یک آیه بر آشفته و بعضی در دم جان سپرده اند، بهز بن حکیم روایت کرده که تابعی(بزرگوار) زراره بن اوفی رضی الله عنه در نمازصبح برایشان امامت کرد، مشغول قرائت قرآن شد، تا به آیه ی (فإذا نقر في الناقور فذلك يومئذ يوم عسير)  رسید، جان از تنش پرواز کرد، بهز می فرماید، من جزو کسانی بودم که جنازه(مبارکش) را حمل کردم. سرور گرامی، صاحب مواهب و معارف، شیخ ابراهیم الخواص رضی الله عنه فرموده: دوای قلب پنج چیز است: ( قرائت قرآن همراه با تدبر، خالی نمودن شکم، نماز شب، تضرع و زاری در وقت سحر و همنشینی با نیکان).

گریه کردن به هنگام تلاوت قرآن صفت عارفان ( دانشمندان) و ویژگی بندگان نیک الله تعالی است، الله جل وعلی می فرمایند: ( ويخرون للأذقان يبكون ويزيدهم خشوعاً )

لازم است که تلاوت کننده ی قرآن، با ترتیل و زیبا تلاوت کند، که علما بر مستحب بودن ترتیل در خواندن قرآن اتفاق نظر دارند. الله تعالی فرموده: ( ورتل القرآن ترتيلاً ) از حضرت امّ سلمه رضی الله عنها این روایت است که ایشان اینگونه تلاوت رسول خدا صلی الله علیه وسلم را توصیف می کنند که: تلاوتی بود شمرده، شمرده و آشکار.( عن أم سلمة رضي الله عنها أنها نعتت قراءة رسول الله صلى الله عليه وسلم قراءة مفسرة حرفاً حرفاً - رواه أبو داود والنسائي والترمذي)

از سیدنا عبدالله بن عباس رضی الله عنه نیز روایت شده که فرمودند: اگر تنها یک سوره را با ترتیل بخوانم، برایم بهتر از خواندن کل قرآن بدون ترتیل (وتدبر) است. از امام مجاهد رضی الله عنه روایت شده که از ایشان در باره ی دو شخص سؤال شد، که یکی (در نماز ) سوره های البقرة وآل عمران را خوانده اما دیگری تنها سوره ی بقره را خواند، زمان تلاوت، رکوع ، سجده و جلوس هر سه نیز برابر بوده است، فرمود: کسی که تنها سوره ی بقره را خوانده فضیلت بیشتری دارد. از افراط در تندخوانی قرآن نیز نهی شده که  دراصطلاح به این کار (هذرمة) گفته می شود.

از عبدالله بن مسعود روایت است که شخصی از ایشان پرسید که من طوال مفصل را در یک رکعت می خوانم، اینطور می خوانی؟ معمولاً شعر را اینطور با سرعت می خوانند، بعضی از مردم، به گونه ای قرآن می خوانند که از گلوهایشان فراتر نمی رود، در حقیقت تلاوت هنگامی فایده می رساند که در قلب نفوذ کرده، در آن تأثیر بگذارد.( وعن عبدالله بن مسعود أن رجلاً قال له إني أقرأ المفصل في ركعة واحدة فقال عبدالله بن مسعود هكذا هكذا الشعر إن أقواماً يقرؤون القرآن لا يجاوز تراقيهم ولكن  إذا وقع القلب فرسخ فيه نفع رواه البخاري ومسلم وهذا لفظ مسلم في إحدى رواياته)

علما فرموده اند ترتیل هم برای تدبّر و هم برای غیر آن مستحب است، همچنین فرموده اند، برای شخص غیر عربی که معنای قرآن را هم نمی فهمد، ترتیل مستحبّ است، زیرا این کار به احترام گذاشتن نزدیکتر و در قلب آدمی تأثیرگذارتر است.

مستحب است که وقتی انسان به آیه ی رحمت می رسد، از فضل الله طلب کند و هنگامی که به آیات عذاب می رسد، از شرّ و عذاب، به الله پناه ببرد، یا اینکه بگوید: (اللهم إني أسألك العافية )یا بگوید  (أسألك المعافاة)  یا چیزی مشابه اینها را بگوید، هر گاه به آیاتی که بیان تنزیه و پاکی الله در آن است می رسد، تسبیح و پاکی الله را بیان کند و بگوید: (پاک و متعال است پروردگارمن یا سبحانه وتعالى یا بگوید تبارك وتعالى یا جلت عظمة ربنا) زیرا از حضرت حذیفة بن الیمان روایت صحیحی نقل شده که فرمود من شبی پشت سر رسول الله صلی الله علیه وسلم نماز خواندم، ایشان سوره ی بقره را آغاز فرمودند، گفتم حتماً بعد از صد آیه رکوع می فرمایند، از صد هم گذشتند، با خود گفتم حتماً کل بقره را در یک رکعت می خوانند، اما بقره را هم به پایان بردند و شروع به خواندن سوره نساء کردند، سپس آل عمران را آغاز کردند و با تأنی و سکون تلاوت می فرمودند، وقتی به آیه ی تسبیح می رسیدند، تسبیح می گفتند، و وقتی به جایگاه درخواست می رسیدند از الله درخواست می فرمودند و هنگامی به جایگاه پناه خواستن (از شرّ و عذاب الله) می رسیدند از الله پناه می خواستند.( عن حذيفة بن اليمان رضي الله عنهما قال صليت مع النبي صلى الله عليه وسلم ذات ليلة فافتتح البقرة فقلت يركع عند المائة ثم مضى فقلت يصلي بها في ركعة فمضى فقلت يركع بها ثم افتتح النساء فقرأها ثم افتتح آل عمران فقرأها يقرأ ترسلاً إذا مر بآية فيها تسبيح سبح وإذا مر بسؤال سأل وإذا مر بتعوذ تعوذ  رواه مسلم في صحيحه)

این تسبیح واستعاذه و درخواست از الله برای هر قاری قرآن چه امام باشد و چه منفرد، چه در داخل و چه در خارج نماز مستحب است ، زیرا اینها همه دعا به شمار می آیند و مانند گفتن آمین بعد از فاتحه ، همه در حکم آن مساوی هستند، البته این استحباب درخواست و دعایی که گفته شد، طبق مذهب امام شافعی رضی الله عنه بود، و جمهور علما بود. اما، امام ابوحنیفه رحمه الله تعالی فرموده اند: این کار در نماز مستحب نیست بلکه مکروه است، که ما قول جمهور را ترجیح  می دهیم.

از جمله چیزهایی بعضی از قاریان غافل غالباً به آن اعتنا نمی کنند، باید به آنها توجه کرد ، این است که در اثنای تلاوت قرآن از خنده و کارهای بیهوده و سخن گفتن(مگر در موارد ضروری)  پرهیز نمود تا فرموده ی الله تعالی را تحقق بخشد که : ( وإذا قرئ القرآن فاستمعوا له وأنصتوا لعلكم ترحمون ) باید تلاوت کننده ی قرآن کار بیهوده با دست را نیز ترک کند، زیرا در حال مناجات با پروردگار پاک ومتعال خویش است، پس نباید در حضور او کار بیهوده انجام دهد، از جمله کارهایی که لازم است در حین قرآن خواندن ترک گفته شوند، نگاه کردن به چیزهایی است که انسان را مشغول و ذهن را از توجه به قرآن باز می دارد که بدتر از تمام اینها نگاه کردن چیزهایی است که جایز نیست مانند نظر کردن بر أمرد ( پسر نوجوانی که هنوز موی ریش و صورتش بیرون نیامده) و غیره ، زیرا نگاه کردن به  امرد زیبا روی بدون نیاز شرعی، چه با شهوت باشد و چه بدون شهوت، و چه خوف فتنه باشد یا نه، حرام است ؛ این مذهب صحیح و منتخب نزد علماست که امام شافعی و عده ی بیشماری از علمای اسلام به صراحت آن را حرام دانسته اند و دلیل این دانشمندان نیز فرموده الله تعالی است که : ( قل للمؤمنين يغضوا من أبصارهم ) . چون پسر نوجوان زیبا روی(امرد) ، از نظر صورت مانند زنان است، و شاید چونکه  بعضی یا بسیاری از آنان از بسیاری از زنان هم زیباترند، و اسباب وسوسه قلب در آنها بیشتر است و راههای شرّ در حق آنها برای مردم، بیش از زنان فراهم است، بنابر این تحریم نظر امرد اولی تر است. فرموده های سلف در تنفیر از آنها بیشمار است، که بعضی از سلف آنان را (أنتان) (به معنای بسیار کثیف و بدبو) نامیده اند، به دلیل اینکه (نظرشان) از نظر شریعت  عملی بسیار زشت و کثیف است. امّا نگاه کردن به آنان در حین خرید و فروش یا داد وستد و طبابت و پزشکی یا تعلیم دادن و مانند آن ، که مورد نیاز است، به خاطر ضرورت جایز است، امّا باید فرد به قدر نیاز اکتفا کند و چشمش را به آنان ندوزد. معلم نیز همین حکم را دارد و فقط دیدن به اندازه ی ضرورت برایش جایز است و نه بیش از آن..والله اعلم

بر کسانی که در مجلس قرائت قرآن حضور دارند لازم است که هرگاه یکی از این منکرات (مذکور) یا غیرآن  را دیدند، در صورت امکان با دست جلویش را بگیرند، و اگر بادست نتوانستند، با زبان و اگر باز هم برایشان امکان نداشت، در دل خود آن عمل را ناپسند بدانند. والله اعلم

خواندن قرآن به زبانی غیر از عربی(ترجمه قرآن) در نماز یا خارج آن  چه برای کسی که خوب در تلاوت مهارت  دارد و چه برای کسی که مهارت ندارد،جایز نیست. و اگر به زبانی غیر از عربی نماز بخواند نمازش صحیح نخواهد بود، این مذهب ما، و امام مالک و امام احمدو امام داود ظاهری و ابوبکر بمن المنذر است. امّا امام ابوحنیفه فرموده اند که نماز او جایز و صحیح است. و امامین ابویوسف و محمد فرموده اند ، این کار برای کسی جایز است که عربی نداند، و برای کسی که می داند جایز نیست. تلاوت قرآن طبق قرائات هفت گانه که مورداجماع هستند، جایز و به غیر آنها یا به روایات شاذه که از قراء سبعه نقل شده، جایز نمی باشد. و اگر کسی در نماز قرائت های شاذه را بخواند، اگر عالم باشد نمازش باطل می شود و گرنه نمازش صحیح خواهد بود اما آن قسمت برایش قرائت محسوب نخواهد شد، مسلمین بر این قول اجماع دارند که تلاوت قرآن طبق روایات شاذه جایز نیست و پشت سر کسی که در نماز از این قرائات می خواند ، نباید نماز خواند.

و هرکس سوره را با قرائت یکی از قراء آغاز کند، باید تا کلام به هم مربوط است، طبق همان قرائت ادامه دهد، و اگر این ارتباط از بین رفت جایز است، که با قرائت هرکدام از قراء سبعه که می خواهد بخواند امّا بهتر آن است که در آن مجلس ،همان قرائت اول را ادامه دهد.  

 علما فرموده اند بهتر آن است که  در نماز و خارج آن ،طبق ترتیبی که در مصحف آمده قرآن را تلاوت کند،یعنی ابتدا فاتحه سپس بقره ، بعد آل عمران و بعد سوره های دیگر را  به ترتیب بخواند، تا جایی که بعضی از علمای ما(مذهب شافعی) فرموده اند، اگر در رکعت اول سوره قل اعوذ برب الناس را خواند، در رکعت دوم بعد از فاتحه قسمتی از سوره ی بقره را بخواند. و بعضی نیز فرموده اند که مستحب است که  اگر سوره ای را خواند، بعد از آن سوره  بعدی(از نظر ترتیب در مصحف) را بخواند    

 دلیل این کار نیز این است که بدون شک ترتیب مصحف حتماً به خاطر حکمتی اینگونه قرار داده شده است بنابراین باید از آن پیروی نمود مگر در مواردی که در شریعت به عنوان استثنا آمده است مانند نماز صبح روز جمعه که در رکعت اول آن سوره ی سجده و در رکعت دوم هل اتی علی الإنسان، یا روز عید که در رکعت اول سوره ی قاف و در رکعت دوم سوره ی اقتربت الساعة(انبیاء) و در دو رکعت سنت صبح در اولی قل يا أيها الكافرون و در دومی قل هو الله أحد و در سه رکعت نماز وتر ، در اولی سبح اسم ربك الأعلى، در دومی قل يا أيها الكافرون و در سومی قل هو الله أحد یا معوذتین را بخواند و البته اگر ترتیب را رعایت نکرد و سوره ای را خواند که بعد از سوره ی رکعت قبلی نیست، باز هم نمازش صحیح و کارش جایز است.

 جماعتی از دانشمندان نیز مخالفت با ترتیب مصحف در قرائت را مکروه دانسته اند، ابن ابوداود از حسن روایت کرده که خواندن قرآن جز به ترتیبی که در مصحف نوشته شده را مکروه می دانست همچنین وی با سند صحیح از حضرت عبدالله بن مسعود روایت کرده که کسی به حضرت عبدالله گفت : فلانی قرآن را سروته می خواند فرمود: او واژگون می خواند چون  او خود قلبش واژگون و سروته  است. اما خواندن آیات سوره ها از آخر به اول به شدت ممنوع است زیرا بعضی از انواع اعجاز و حکمت ترتیب آیات را از بین می برد و ابن ابو داود از امام بزرگوار تابعی ابراهیم نخعی و امام مالک بن انس روایت کرده است که این بزرگواران چنین کاری را ناپسند می دانستند، و امام مالک این کار را نقص و عیبی می پنداشت و می فرمود این کار (اشتباه و گناهی)بزرگ است. اما خواندن سوره ها از آخر مصحف به اول خوب است و اشکالی ندارد و داخل در این باب نمی شود زیرا نوعی انتخاب در قرائت است که در چند روز جدا جدا و  متعدد صورت می گیرد و در آن (برای کسانی که به قاری اقتدا می کنند)، نوعی آسانگیری وجود دارد. والله أعلم

IslamQT.Com

سایت جامع تفاسیر اهل سنت وجماعت

======================

ترجمه: عبیدالله

شکار و شمرده شمرده، آشکار منمنمنمنمنمننمنآآآآاتانمکمنمنبب