اسلام، قرآن و تفسیر

نامهای قرآن کریم

قرآن کریم سه نام مشهور دارد: القرآن، الكتاب، والفرقان که دو نام اول مشهورتر از سومی هستند. بعضی از علمای اسلام بیش از نود نام برای قرآن ذکر فرموده اند. لکن ما در این مبحث تنها  به سخن در باره ی سه نامی که قرآن به آنها شهرت پیدا کرده است، اکتفا می کنیم:

اول: قرآن

این نام در چهل و سه جای قرآن امده است، مثلاً الله می فرماید { وإنك لتلقى القرآن من لدن حكيم عليم } (النمل:6) ودر جایی دیگر فرموده: { إن هذا القرآن يهدي للتي هي أقوم } (الإسراء:9) یا در جایی دیگر فرموده است: { إن الذي فرض عليك القرآن لرادُّك إلى معاد } (القصص:85)

لفظ قرآن در عربی هم با همزه (یعنی قرءان) و هم بدون همزه (یعنی  قُران ) خواند می شود،  که اگر آن را با همزه بخوانیم از فعل(قرأ) خواهد بود، مثلا می گویید: قرأ يقرأ قراءة وقرآنا ، پس این فعل معنای قرائت و خواندن می دهد. در جایی دیگر الله تعالی می فرماید: { إن علينا جمعه وقرآنه* فإذا قرأناه فاتبع قرآنه } (القيامة: 17-18) معنای آیه اینست که ای محمد (صلی الله علیه وسلم) جمع آوری قرآن  و خواندن آن برای تو، کار ماست.

لفظ قرآن با همزه برای کتاب خجسته ی خداوند  به کار رفته ،که این استعمال از همه رایج تر است. از جمله فرموده او تعالی است که: { إن هذا القرآن يهدي للتي هي أقوم } (الإسراء: 9) .

امّا لفظ قران(بدون همزه) یا برای تسهیل در ادای همان کلمه ی دارای همزه است که طبق لهجه ی قریش، اینگونه خوانده شده، یا مأخوذ از فعل (قرَن) می باشد، که به معنای مقارن بودن و مطابق بودن است و به دلیل کنار هم قرار گرفتن سوره ها و آیات و حروف قُران نامیده شده است.

دوّم: الکتاب

این اسم نیز در در سیصد و نوزده جا در سیاق های مختلف آمده است، مانند:  { الحمد لله الذي أنزل على عبده الكتاب } (الكهف:1) و { وهذا كتاب أنزلناه مبارك } (الأنعام: 92) یا  :{ ذلك الكتاب لا ريب فيه } (البقرة:2)

لفظ کتاب از فعل کتب مشتق گردیده، عرب می گوید: كتب يكتب كتاباً وكتابة ، که معنای  لغوی اصلی این فعل "کتب" جمع کردن است، مثلاً : كَتَبَ الكتيبة یعنی جَمَعَها( کتیبه را کتابت کرد، یعنی آن را گردآوری و جمع نمود) و قرآن کریم به این دلیل کتاب نامیده شده است که در بین دو جلد خود، سوره ها و آیات، و در لابلای احکام و معانی (نورانی ) خود تمام خوبی ها و نیکویی ها را جمع نموده است.

شیخ عبدالله درّاز –رحمه الله-  حکمت الهی را در این نوع نامگذاری ذکر کرده و می گوید:

" در نامگذاری قرآن با این نام این حکمت که با زبان مردم تلاوت می شود وجود دارد، همچنین  قرآن به این دلیل کتاب نامیده شده ، که با قلم و خط مردم تدوین و مرتب گردید، بنابراین هردو تسمیه به جا ودرست هستند، و این  تسمیه با معنای واقع برآن کاملا مطابقت دارد، و در آن، اشاره به این است که باید به حفظ قرآن در دو جا  توجه کرد که یکی از ان دو جا صدور (سینه ها) و دیگری سطور (کتابت) است.

بنابراین حفظ هیچ حافظی اعتبار ندارد، مگر آنوقت که مطابق رسم الخطی باشد که امت برآن اجماع دارد، و نوشته ی هیچ کاتب قرآن (یا چاپی) اعتبار ندارد، مگر اینکه موافق آن حفظی باشد که در نزد حفاظ مورد اطمینان امّت وجود دارد."

پس با اهمیت به این دو امر ( توجه به صدر و سطر) – قرآن همچنان در قلعه ای مستحکم و استوار باقی مانده است، و این فرموده الهی تحقق یافته است که : { إنا نحن نزلنا الذكر وإنا له لحافظون }

(الحجر: 9) . 

سوم: فرقان

نام سوم از نامهای مشهور سه گانه ی قرآن است؛ کلمه ی فرقان در اصل مصدر است که به عنوان اسم علم(اسم خاصّ) برای قرآن استعمال گردیده است.

این نام نیز در قرآن در شش جای آمده ، در دو جا ی زیر به عنوان اسم خاصی برای قرآن آمده : 

{ نزّل عليك الكتاب بالحق مصدقاً لما بين يديه وأنزل التوراة والإنجيل * من قبل هدى للناس وأنزل الفرقان } (آل عمران:4)

{ تبارك الذي نزل الفرقان على عبده ليكون للعالمين نذيرا } (الفرقان:1)

سوره ای از سوره های قرآن نیز فرقان نامیده شده است. این اسم در چهار جای دیگر با استعمال های گوناگون دیگری به کار رفته است.

این اسم مشتق از فعل"فَرَقَ" به معنای فرق نهادن و جدا کردن است ، از اینجا هم وجه تسمیه ی قرآن آشکار می شود، چرا که قرآن فارق و جدا کننده بین حق و باطل، و بین مسیرهدایت و ایمان از مسیر گمراهی و کفر  است.

لذا، این نامهای سه گانه دارای سه معنا می باشند:

قرائت(خواندن)، جمع کردن، جدا کردن

در مورد نامهایی که شهرت کمتری دارند نیز انشاءالله در جایی دیگر سخن گفته خواهد شد.

 والله الموفِّق لكل خير .

IslamQT.Com

سایت جامع تفاسیر اهل سنت وجماعت

======================