اسلام، قرآن و تفسیر

تناسب سوره بقره با فاتحه

در مقالات قبلی بیان داشتیم که حجت و ادلۀ کسانی که می گویند ترتیب سوره ها امری توقیفی است، قوی تر و بارزتر می باشد، و یکی از دلایل آن وجه تناسب بین سوره ها است، به گونه ی هر سوره با سوره قبل و بعد از خودش از لحاظ معنایی و مقاصدی مانند حلقه های زنجیر به همدیگر پیوند خورده اند.

در این مقاله سعی خواهیم نمود مناسبت سوره بقره با سوره فاتحه را به شکل مختصر برای دوستداران قرآن بیان کنیم، تا با درک این مناسبت های زیبا به عظمت و بزرگی کتاب خدا بیشتر پی برده، و بر ایمان خود بیافزاییم.

هنگامی که در سورۀ فاتحه بنده می گوید: "اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ"، در سوره بقره به او ياد آور می شود: "ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ"[1] يعني اين كتاب است كه تو را به هدايت می رساند، و فرمود: "هُدًى لِلْمُتَّقِينَ" هدایت گر برای پرهیزگاران است، پس واضح بیان نمود که چه چیزی تو را به "صراط المستقیم" مي رساند، همین کتاب است که شکی در آن وجود ندارد، و هدایت گر کسانی که است که گوینده "اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ" هستند.

سپس به اعمال بدنی و اعمال مالی در تحقق یافتن "صراط المستقیم" اشاره می نماید و در وصف متقیان می گوید: "الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ"[2]، و این وصف عام است برای حفظ مؤمنین در صراط المستقیم، مثلا نماز انسان را از فحشاء و منکر باز می دارد،  و خداوند سبحان می فرماید: (وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ)[3].

سپس قدر نعمت در طلب هدایت را برای ایشان بیان می کند، هنگامی گفتند: "اهدنا"، پس در سورۀ بقره می فرماید: "إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا ..." تا بدانند که که هدایت از جانب اوست، تا در طلب هدایت از خداوند پافشاری کنید.

سپس بر اخلاص یاد آور می شود، تا قول مؤمنین در "اهدنا" صادر شده از یقین و اخلاص باشد، لذلک نفاق منافقین را بیان می کند، تا مؤمنین به آن شباهت پیدا نکنند؛ و فرمود: "وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ"[4]. و آن را در سیزده آیه تفصیل کرده، تا مؤمنین طریق هدایت را از طریق شک و تردید باز شناسند.

سپس انسانها را به مشاهده قدرت خداوند فرا می خواند، و می فرماید: "الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ" و همۀ آنها مبین قول خداوند: "لله رب العالمین" در سورۀ فاتحه است.

سپس در سوره بقره به ذکر احوال بنی اسرائیل می پردازد، و از اخلاق و معامله ی سوء ایشان با خدا و رسولش موسی علیه السلام سخن می گوید، که مثالی برای "غیر المغضوب علیهم" است.

و همچنین در این سوره از ابتلاء و آزمایش ابراهیم و موفقیتش صحبت می کند، که تفسیری است برای "صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ" راه کسانی که به ایشان نعمت داده شده است.

مناسبت های دیگری نیز بین سورۀ بقره و فاتحه وجود دارد که ما در اینجا به همین مقدار بسنده می کنیم. برای پیدا کردن تناسب های بیشتر می توانید به تفسیر مفاتیح الغیب و تفسیر فی ظلال القرآن و یا تفسیر التحریر و التنویر ابن عاشور مراجعه کنید.

IslamQT.Com 

 اسلام- قرآن و تفسیر

============

مرجع: البرهان في تناسب سور القرآن لابن الزبير الثقفي الغرناطي. في ظلال القرآن تأليف سيد قطب.