• اسباب نزول سورة بقره (آیات 272-286)

    اسباب نزول سورة بقره (آیات 272-286)

    اسباب نزول آیة 272: (لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ )[1].

    1- نسائی، حاکم، بزار، طبرانی و دیگران از ابن عباس (رضی الله عنهما)روایت کرده اند: مسلمانان از بخشش مال و لو ناچیز و اندک به خویشاوندان مشرک خود نفرت داشتند در این باره از رسول الله پرسیدند برای شان اجازه داد تا به آن‌ها انفاق کنند. پس خدا جل جلاله آیة (لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ ) را نازل کرد([2]).

    2- ابن ابوحاتم از ابن عباس (رضی الله عنهما)روایت کرده است: نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) دستور داد که به جز مسلمانان به دیگران صدقه داده نشود. پس آیة  (لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ ) نازل شد. سپس پیامبر دستور داد که گدا هرکه باشد به او صدقه داده شود([3]).

    اسباب نزول آیة 274: (الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ )[4].

    3- طبرانی و ابن ابوحاتم از یزید بن عبدالله بن غریب از پدرش از پدر بزرگش روایت کرده اند: نبی کریم (صلی الله علیه وسلم) فرمود که: خدای متعال آیة (الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ...) را در مورد آن‌های که اسب‌های خود را برای جهاد راة خدا تربیه می‌کنند نازل کرده است([5]).

    یزید و پدرش مجهول هستند.

    4- عبدالرزاق، ابن جریر، ابن ابوحاتم و طبرانی به سند ضعیف از ابن عباس (رضی الله عنهما)روایت کرده اند: این آیه در شان علی بن ابوطالب (رضی الله عنه) نازل گردیده است که آن بزرگوار چهار درهم داشت شب یک درهم، روز یک درهم، در خفا یک درهم و یک درهم دیگر را آشکار انفاق کرد.

    5- ابن منذر از ابن مسیب روایت کرده است: عبدالرحمن بن عوف (رضی الله عنه) و عثمان بن عفان(رضی الله عنه) سپاه اسلام را که در نهایت بیچارگی و تنگ‌دستی رهسپار غزوة تبوک بود انفاق کردند، این آیه در شان آن‌ها نازل شد([6]).

     

    اسباب نزول آیة 278 – 279: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (278) فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ )[7].

    1- ابویعلی در «مسند» خود و ابن منده از طریق کلبی از ابوصالح از ابن عباس (رضی الله عنهما)روایت کرده اند: بنی مغیره برای بنی عمرو از قبیلة ثقیف ربا می‌داد، وقتی که خدا رسول خود را بر مکه چیره و فاتح گرداند، پیامبر (صلی الله علیه وسلم) در آن روز همه انواع ربا را حرام و باطل اعلام کرد. پس بنی عمرو و بنی مغیره به نزد والی مکه عتاب بن اسید آمدند. بنی مغیره گفتند: آیا ما بدبخت‌ترین مردم نیستیم! ربا از همة مردم برداشته شده به استثنای ما. بنی عمرو گفتند: ما باهم توافق کردیم که شما برای ما ربا بدهید. عتاب در این باره به پیامبر نامه نوشت. پس این دو آیه در بارة آن‌ها نازل شد([8]).

    2- ابن جریر از عکرمه روایت کرده: این آیه در مورد ثقیف از جمله مسعود حبیب، عبد یالیل، بنو عمرو، ربیعه و بنو عمیر نازل شده است([9]).

     

    اسباب نزول آیة 285 – 286: (آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ * لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ )[10].

    1- احمد، مسلم و دیگران از ابوهریره (رضی الله عنه) روایت کرده اند: چون (وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ) (بقره: 284) نازل شد، این معنی بر اصحاب (رضی الله عنهم) سخت و دشوار آمد، پس به حضور رسول خدا آمدند و به زانوی احترام و ادب نشستند و عرض کردند: ما توان و طاقت این آیه را که به تو نازل شده است نداریم. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) گفت: آیا میل دارید سخن اهل کتاب را که پیش از شما گفته بودند: شنیدیم و نافرمانی کردیم، تکرار کنید؟ بلکه همه باهم به درگاة الهی عرض کنید: (سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ) «شنیدم و اطاعت کردیم پروردگارا! آمرزش تو را می‌جوییم و بازگشت همة ما به سوی توست» چون مسلمانان این را خواندند و زبان‌شان به تلاوت آن رام شد، در پی آن خدای عزوجل ((آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ..) را نازل فرمود. چون این عمل را انجام دادند، خدا آن را نسخ کرد و آیة (لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا) را فرستاد([11]).

    2- مسلم و دیگران از ابن عباس (رضی الله عنهما)به همین معنی روایت کرده اند ([12]).

     

    ***

     

    IslamQT.Com 

     اسلام-قرآن و تفسیر

    ============

    برگرفته شده از کتاب: لباب النقول فی أسباب النزول، تألیف: جلال الدین السیوطی، ترجمۀ: عبدالکریم ارشد



    [1]- ترجمه: «[توفيق‏] هدايت آنان بر عهده تو نيست [و مسئوليت ندارى كه حتما هدايتشان كنى‏] بلكه خداوند هر آن كس را كه بخواهد، هدايت مى‏كند و هر مالى كه انفاق مى‏كنيد، به سود خودتان است و [روا نيست‏] كه جز براى كسب خشنودى خدا انفاق كنيد. و هر مالى كه ببخشيد، پاداشش به تمامى به شما داده شود و شما ستم نمى‏بينيد».

    [2]- صحیح است. نسائی در «تفسیر» 72، بزار 2193، حاکم 2 / 285 و 4 / 156، طبری 6202 و 6203 از چند وجه روایت کرده اند. حاکم صحیح گفته و ذهبی هم با او موافق است. به ابن کثیر 1232 به تخریج محقق نگاه کنید.

    [3]- اسناد آن حسن است، طبری 6199 از سعید بن جبیر به قسم مرسل روایت کرده است. و او هم به همین اسناد است و حدیث قبلی به این شاهد است. به ابن کثیر 1233 به تخریج محقق نگاه کنید.

    [4]- ترجمه: «كسانى كه در شب و روز، پنهان و آشكارا مالهاى خود را انفاق مى‏كنند، آنان پاداش خود را به نزد پروردگارشان دارند و بيمى بر آنان نيست و آنان اندوهگين نشوند».

    [5]- در ابن سعد 7 / 433، طبرانی 17 / 188 و در «معجم اوسط» 1087، ابوشیخ در «العظمة» 1306 و واحدی 175 و ابن کثیر 1249 آمده است.

    [6]- مرسل است، این را تنها ابن منذر روایت کرده و این دلیل وهن این حدیث است و صحیح عموم آیه است.

    [7]- ترجمه: «اى مؤمنان، از خدا پروا بداريد و اگر مؤمن هستيد آنچه را كه از ربا مانده است رها كنيد».

    [8]- ابویعلی 668 و از طریق او واحدی در «اسباب نزول» 183 از کلبی از ابوصالح از ابن عباس روایت کرده اند، اسناد آن جداً ضعیف است، کلبی متروک و ابوصالح در احادیثی که از ابن عباس روایت می‌کند متروک است. هیثمی در «مجمع الزوائد» 4 / 119 و 120 گفته است: «این حدیث را ابویعلی روایت کرده در اسناد آن محمد بن سائب کلبی کذاب است» و ابن حجر در «مطالب عالیه» 3537 این را ذکر کرده است. طبری 6257 از ابن جریج به این معنی روایت کرده است. به «زاد المسیر» 148 به تخریج محقق نگاه کنید.

    [9]- طبری 6257 از طریق  ابن جریج از عکرمه روایت کرده و این مرسل و ابن جریج مدلس است.

    [10]- ترجمه: «رسول [خدا] به آنچه از [سوى‏] پروردگارش بر او فرو فرستاده شده، ايمان آورده است و مؤمنان [هم‏]. هر يك به خداوند و فرشتگانش و كتابهايش و فرستادگانش ايمان آورده‏اند [و گفتند:] ميان هيچ يك از فرستادگانش فرق نمى‏گذاريم و گفتند: شنيديم و اطاعت كرديم. پروردگارا، آمرزش تو را [مى‏خواهيم‏] و بازگشت به سوى توست»

    [11]- صحیح است، بخاری 125، احمد 2 / 412، ابوعوانه 1 / 76، طبری 3 / 95 واحدی 187 روایت کرده اند به «فتح القدیر» 475 نگاه کنید.

    [12]- صحیح است، مسلم 126، ترمذی 2992، نسائی در «الکبری» 11059 و در «تفسیر» ابن حبان 5069 و ابن جوزی در «نواسخ» 228، احمد 1 / 233، طبری 3 / 95، واحدی 88 و حاکم 2 / 286 همه از ابن عباس روایت کرده اند به «فتح القدیر» 476 به تخریج محقق نگاه کنید.


    بازگشت به ابتدا

    بازگشت به نتايج قبل

     

    چاپ مقاله

     
    » بازدید امروز: 229
    » بازدید دیروز: 1156
    » افراد آنلاین: 5
    » بازدید کل: 55763