اسلام، قرآن و تفسیر

تأملاتي در سورۀ فاتحه

سورۀ فاتحه بزرگترین سوره در قرآن کریم است، و آن را  مادر کتاب، یا مادر قرآن نامیده اند، هیچ نمازی بدون آن صحیح نیست، حال فرقی نمی کند، نماز نافله باشد، و یا مفروضه؛ و احادیث در فضیلت آن بی شمار است.

حال جای تأمل است که چه سری در این سورۀ عظيم وجود دارد؟ آیا ما همان طور که حق اين سوره هست،  آن را شناخته ایم؟ در چند سطر پایین، تآملاتی که حول معانی سورۀ فاتحه وجود دارد برای دوستان نقل خواهیم کرد، و از خداوند منان می خواهیم آن را برای ما نافع و مفید گرداند.

بدون شک برای هر کتاب مقدمه ی وجود دارد، که بیان کنندۀ منهج مؤلف و اختصار کننده مراد، و هدف از تألیف کتابش را باز گو می کند، ( و لله مثل الاعلی) پس سورۀ فاتحه می توان مقدمۀ قرآن کریم دانست، که اهداف این کتاب عظیم را در هفـت آیه خلاصه کرده، و بارزترین مواضعش را بیان نموده ، که این موارد در قرآن عظیم شأن بر شش موضوع رئیسی آمده است: (حقیقت توحید، وعد و وعید، داستانهای گذشتگان، احکام شرعی، سخن از روز آخرت، دعا و پناه جویی به سوی خداوند)، و جالب اینجاست که همۀ این مواضیع در سورۀ فاتحه به شکل مختصر و کوتاه آورده شده است.

1- حقیقت توحید: که در سورۀ فاتحه برسه  قسمت تقسیم شده است.

الف: توحید ربوبیت: که همان توحید خداوند به افعالش است، یا به عبارت دیگر: افراد خداوند در خلقت و رزق، مرگ و حیات، تدبیر و پادشاهی و ....، و این توحید در قول خداوند عزوجل که می فرماید: (رب العالمین) مختصر شده است.

ب - توحید الوهیت: اينکه معتقد باشي که عبادت وخضوع و اطاعت مطلق مخصوص خداوند تبارک و تعالي است. آن را توحید عبادت نیز گویند؛ اسم خداوند در آیۀ اول (لله) دلالت بر این توحید می دهد، همچنین قول خداوند (ایاک نعبد) ما را بر آن ارشاد می کند.

ج – توحید اسماء و صفات: که همان توحید خداوند به اسماء حسنی و صفات کمالش می باشد، کلمۀ (الحمد) دلالت بر این توحید می دهد، و ثناء خداوند با اسماء و صفاتش می باشد، و آیۀ (الرحمن الرحیم) که دو اسم از اسمهای پاک خداوند است، بر همین نوع از توحید سه گانه دلالت می دهد.

2- وعد و وعید:

وعد یعنی ترغیب و تشویق به آن پادشهایی که خداوند به بندگان صالح عطا می کند. آیۀ ( الرحمن الرحیم) که دو صفت رحمت عام و خاص هستند، دلالت بر وجود نعیم برای بندگان است، و انسانها را به قرب الی الله تشویق می کند، این آیه در وعد و ترغیب وارد می شود.

اما وعید: که همان  خوف از عقاب خداوند است، در آیۀ (مالک یوم الدین) آمده، و این روز که همان روز قیامت است، به عنوان روز سخت و عصیب در قرآن ذکر شده است، لذا بندگانش از عقاب این روز به وی پناه می برند.

3- داستان های گذشتگان، از انبیاء و پیامبران و ملتهای کافر

فرمودۀ خداوند(  صراط الذين أنعمت عليهم , غير المغضوب عليهم ولا الضالين ) اشاره به قصه هاي گذشتگان دارد، نعمت دادگان دراین آیه، انبیاء و صالحان هستند، عضب شدگان یهود، و گمراهان نصاری، و کسانی که مانند آنها به گمراهی و ضلالت کشانده شدند، این آیه به داستانهای قرآنی اشاره دارد.

4- احکام شرعی

قول خداوند (ایاک نعبد) بر وجود احکام شرعی دلالت می دهد،چون عبادت بدون التزام به احکامی که از جانب خداوند آمده، معنایی ندارد، و در فقه اسلامی احکام شرعی در اقسام مختلف، مانند فقه عبادات یا فقه معاملات و غیره تفصیل شده، و آیه اشاره به اصل وجود احکام شرعی دارد.

5- روز آخرت

قول خداوند (مالک یوم الدین) اشاره به سختی ها و مشقت های این روز عظیم می باشد، و این روز، روز حساب و جزاء می نامند.

6- دعا و التجاء به خداوند عزوجل

قول خداوند تبارک و تعالی ( ایاک نستعین * اهدنا الصراط المستقیم ) دلالت بر این امر دارد، استعانت از خداوند، و طلب هدایت از وی، از بارزترین معانی این دو آیه می باشد.

این مقالۀ ی که به شما عرضه شد، تأملاتی ایمانی در این سورۀ عظیم الشأن است، بدون شک تأملات در این سوره بی پایان است، و هر کس بر اساس توفیقی که خداوند متعال به او عطا می کند، از این دریای بی کران الهی، کسب علم و معرفت می کند، همان طور که امام رازی می گوید: که در این سوره بیش از ده هزار (10000) استنباط می تواند وجود داشته باشد.

IslamQT.Com 

 اسلام-قرآن و تفسیر

============