اسلام، قرآن و تفسیر

لفظ {قرآن} وقتي مضاف به كلمۀ بعد از خودش باشد!

قرآن الفجر ... و قرآنه...

کلمۀ (قرآن) در کتاب الله، چندین بار به شکل مطلق آمده است، این کلمه در کتاب الله به شکلهای مختلف استعمال شده است، گاهی وقت ها مرفوع، و گاهی منصوب، و گاهی مجرور، و گاهی معرفه به ال تعریف، و گاهی نیز به شکل نکره آمده است.

درهمۀ این حالات و استعمالات که برای کلمۀ (قرآن) به کار رفته، مقصود خود قرآن، یعنی کلام الله است، که بر رسول الله (صلی الله علیه وسلم) نازل شده، و تلاوت آن عبادت است.

اما آنچه مورد پژوهش ما، در این مقاله است، مضاف شدن کلمۀ (قرآن) به کلمۀ بعد از خودش است، بگونه ی که مضاف الیه بعد از آن، اسم ظاهر یا ضمیر است.

جالب اینجاست که کلمۀ (قرآن) در حالت مضاف، بر خود کلام الله اطلاق نمی شود، بلکه به معانی دیگر می باشد، اکنون آیاتی که کلمۀ (قرآن) مضاف به کلمۀ بعد از خودش شده، را مورد بررسی قرار می دهیم.

در دو سوره از قرآن، و در هر سوره دو بار، کلمۀ قرآن مضاف به بعد از خودش شده است.

نخست در سورۀ إسراء در قول سبحان { قُرْآنَ الْفَجْرِ } که به معنای قرائت قرآن در نماز صبح است، خداوند می فرماید: (أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا)[1](اسراء: 78)، در این آیه اشاره به نمازهای پنچگانه است، بین دلوک الشمس (زوال آفتاب) تا غسق اللیل، دو نماز ظهر و عصر وجود دارد، و بین غسق اللیل تا قرآن الفجر دو نماز مغرب و عشاء وجود دارد، و قرآن الفجر نیزدر نماز صبح است، مراد از (قرآن الفجر) خود قرآن نیست، بلکه مراد قرائت قرآن در نماز صبح است؛ و منظور از مشهود بودن قرآن الفجر، حضور فرشتگان در نماز صبح و شهادت آنها برای نمازگزارانی است، که در آنجا حضور پیدا کرده اند.

و رسول الله (صلی الله علیه و سلم) از حضور فرشتگان و شهادت ایشان خبر داده است، و می فرمایند: "فرشتگاني در شب و فرشتگاني در روز متعاقب و پشت سر هم به ميان شما ميآيند و در نماز صبح و عصر با هم جمع ميشوند، سپس فرشتگاني که شب با شما بوده اند، بالا ميروند و خداوند از آنها سؤال ميکند: بندگان مرا چگونه و در چه حالي به جا گذاشتيد؟ ( ـ در حالي که خود بدانها آگاهتر است ـ ) و فرشتگان جواب ميدهند: ايشان را در حالي رها ساختیم که نماز ميخواندند و در حالي نزد ايشان رفتيم که نماز ميخواندند".[2]

دوم که در سورۀ قیامت که در لفظ « قـرآنـه » که به معنای « قـراءتـه» است، وارد شده است.

خداوند سبحان می فرماید: {لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ (16) إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ (17) فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ (18) ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ (19) } (سورۀ قیاکت: 16-19)

کلمۀ «قرآن» در اینجا دو بار آمده، و هر دو بار، مضاف به ضمیر غائب هاء شده است، و در اینجا نیز مقصود از قرآن، کلام الله نیست، بلکه قراءت و تلاوت کلام الله بر رسول اکرم (صلی الله علیه و سلم) می باشد.

چون رسول الله صلی الله علیه وسلم) خواندن و نوشتن نمی دانست، می ترسید مبادا آیات قرآن را فراموش کند، لذلک هنگامی که جبرئیل وحی را بر او نازل می کرد، پشت سر جبریل کلمات قرآنی را با سختی و مشقت تکرار می کرد، و زبانش را به حرکت در می آورد، اینجا بود که این آیات نازل گشت، و از این کار نهی شد، و به وی اطمینان خاطر داده شد، که پايدار ساختن‌ تكرار و خواندن‌ آن‌ بر زبانت‌ به‌ وجهي‌ درست‌ و استوار نيز بر عهده‌ ماست‌، و بر وی فقط رساندن آیات به مردم واجب است.

پس خلاصۀ کلام این است: که هر وقت قرآن به کلمۀ بعد از خودش مضاف شود، مراد از آن خود کلام الله نیست، بلکه منظور قرائت و تلاوت کلام الله است، و این استعمال در چهار موضع از قرآن کریم وجود دارد:

 دو بار در سورۀ "اسراء" که در لفظ { قُرْآنَ الْفَجْرِ} آمده، و به معنای قرائت قرآن در نماز صبح است.

و دو بار در سورۀ قیامت در لفظ { قُرْآنَهُ }، که به معنای قرائت قرآن بر شماست، و در هر چهار بار کلمۀ "قـرآن" منصوب است.

IslamQT.Com 

 اسلام-قرآن و تفسیر

============

مرجع: کتاب لطائف قرآنیة، تألیف : دکتر صلاح عبدالفتاح الخالدی، دار القلم دمشق. (همراه با تصرف و اختصار)