اسلام، قرآن و تفسیر

شبهه حول آیۀ ( لا ینال عهد الظالمین)

در سورۀ بقره آیۀ 124، در سیاق سخن از ابتلاء ابراهیم (علیه السلام)، و داستان بنای بیت الله به دست ایشان آمده است: { وإذ ابتلى إبراهيم ربه بكلمات فأتمهن قال إني جاعلك للناس إمامًا قال ومن ذريتي قال لا ينال عهدي الظالمين } (البقرة:124). شبهۀ ی که بعضی از مردم وارد کرده اند، در بارۀ اشکال نحوی است که به ظاهر در آیه به چشم می آید، و آن هم در این سخن خداوند که می فرماید: { لا ينال عهدي الظالمين }، مي گویند: در این آیه فاعل که {الظالمين } مي باشد، منصوب آمده ، در حالی که بایستی گفته می شد: { لا ينال عهدي الظالمون }،  پس توجیه آیه چگونه است؟ و چگونه این شبهه را رد می کنیم؟

معظم قراء این آیه را نصب{الظالمين }  با یاء قرائت نمودند، چون جمع مذکرسالم است، و جمع مکر سالم علامت نصبش با یاء است؛ و در بعضی از قرائتهای غیر متواتر با علامت رفع به واو یعنی {الظالمون } قرائت نموده اند، چون جمع مذکر سالم است، و علامت رفعش با واو است، در این قرائت کلمۀ { عهدي } مفعول به مقدم است، نسبت به فاعل، به خاطر اهتمام به مفعول به.

خواندن آیه بر قرائت دوم نیز صحیح می باشد، و اشکالی در آن وجود ندارد، و همچنین قرائتی اولی نیز صحیح است، چون آیۀ { لا ينال عهدي الظالمين } متشكل از فعل و فاعل و مفعول به است، اما فعل آن { ينال} است، و فعل (نال) همان طور که علماء نحو می  گویند: متعددی به یک مفعول است، نه بیشتر، و در این آیه { الظالمين } مفعول فعل (ينال) است،پس با این وجود فاعل کلمه (العهد) است كه در قول سبحان { عهدي } آمده است، و این فاعل (عهد) مرفوع به ضمۀ مقدره  بر یاء متکلم است، که به خاطر اشتغال محل به حرکت مناسب برای یاء متکلم، از آشکار شدن حرکت ضمه جلوگیری شده است،  پس کلمۀ { الظالمين } مفعول به، و منصوب به یاء است، چون جمع مذکر سالم است.

و اعراب آیه بدين صورت، بین علماء، اتفاق بر صحیح بودنش است، بلکه علماء در مورد فعل (نال) امر مهمی ذکر کرده اند، و آن این است که فاعل این فعل می تواند مفعولش یاشد، و بر عکس، جایز است مفعول این فعل فاعلش باشد، یعنی به شکل تبادل بین آن دو است؛ به عنوان مثال شما می گویید: (نال الطالبُ الجائزةَ)، و جايز است، بگویید: (نالت الجائزةُ الطالبَ).

بر اساس اين قراءت معناي آیه چنین می شود: عهد خداوند برای امامت به ظالم نمی رسد، ترکیب آیه بدین صورت افادۀ معنای مفیدی را دارد، بگونه ای اشاره به این است که اگر ظالمان اسباب رسیدن به عهد را فراهم کنند، باز هم عهد الله و پیمانش خود را از رسیدن به ظالم منع می کند، چون گرفتن عهد الله شرف است، و این شرف به ظالمین داده نمی شود.

آیه کریمه در صیغۀ اخبار آمده، نه به صیغۀ امر، به گونه ای که خبر می دهد، که عهد خداوند به ظالم نمی رسد، ولی مقصود از این خبر امر است، و بندگانش را امر می کند، که امور دین و دنیا را به ظالم ندهند، اما چه چیزی این گفتۀ ما را ترجیح می دهد، که مقصود امر است نه خبر؟ چون ما این قضیه را به شکل یقینی خلاف آن مشاهده می کنیم، که چگونه عهد خداوند از امامت به  ظالمان رسیده است، و امکان ندارد که اخبار خداوند خلاف آن رخ بدهد، بلکه مقصود از خبر در آیه امر به انسانهاست تا از عهد خداوند (امورات دین و دنیا) را به ظالمان نسپارند.

IslamQT.Com 

 اسلام-قرآن و تفسیر

============