اسلام، قرآن و تفسیر

ولقد يسرنا القرآن للذكر(اهميت حفظ قرآن کریم)

و بدون تردید ما قرآن را برای حفظ کردن آسان کردیم، آیا خواننده ای هست؟(قمر:17)

یکی از ویژگی های کتاب خدا این است که خداوند آن را برای حفظ و به خاطر سپردن، آسان فرموده است، الله تعالی فرموده اند: { ولقد يسرنا القرآن للذكر فهل من مدّكر }( و بدون تردید ما قرآن را برای حفظ کردن آسان کردیم، آیا خواننده ای هست؟) (القمر:17) و این یکی از راههایی است که الله تعالی برای  مصون ماندن قرآن کریم از تبدیل و تحریف و از بین رفتن، کتاب خویش به وجود آورده است که این فرموده ی الله تعالی را تصدیق می کند : { إنا نحن نزلنا الذكر وإنا له لحافظون }(ما خود ذکر(قرآن) را نازل کردیم و خود نیز از آن حفاظت می کنیم) (الحجر:9) بنا بر این قرآن کریم تنها کتابی است که خداوند خود حفاظت آن را به عهده گرفته، و آن را از هر تبدیل و تغییری مصون داشته تا در روز قیامت حجّتی بر مردم باشد.

احادیث نبوی بسیار زیادی در ترغیب و تشویق به حفظ قرآن وارد شده است که از جمله ی آنها این فرموده ی پیامبر صلی الله علیه وسلّم را ذکر می کنیم که : ( يجيء صاحب القرآن يوم القيامة، فيقول: يا رب حلِّه، فيُلبس تاج الكرامة، ثم يقول: زده، فيُلبس حُلَّة الكرامة، ثم يقول: يا رب ارضَ عنه، فيرضى عنه، فيقال له: اقرأ وارق، وتزاد بكل آية حسنة )( : قرآن روز قیامت می آید و به صاحب خود می گوید: خدایا او را خلعتی عنایت فرما، آنگاه بر سرصاحبش تاج کرامت نهاده می شود، قرآن می فرماید: یا ربّ  باز هم بیفزا، آنگاه لباس کرامت بر تنش می کنند، سپس قرآن درخواست می کند: یاربّ از او راضی شو، الله از او راضی می شود، آنگاه به حافظ گفته می شود: قرآن بخوان و بر درجات جنّت بالا برو  و برای هر آیه حسنه ای اضافه خواهی گرفت.) رواه الترمذي ، وقال: حسن صحيح، ورواه الحاكم وصححه .

از جمله ی احادیث بر ترغیب حفظ قرآن، این فرموده ی رسول صلی الله علیه وسلم است که : ( يقال لصاحب القرآن: اقرأ وارقَ، ورتل كما كنت ترتل في الدنيا، فإن منزلتك عند آخر آية تقرؤها )(به حافظ قرآن گفته می شود که بخوان و بالابرو و آهسته وبا ترتیل بخوان همانگونه که در دنیا می خواندی زیرا منزلت و مقام تو تا آخرین آیه ای است که تلاوت می کنی) رواه أحمد .

به خاطر مقام والای حافظان قرآن  و فضیلت آنان بود که رسول الله صلی الله علیه وسلم آنان را به امامت سزاوارتر دانسته و می فرمودند: (باید کسی امامت کند که از کتاب خدا مقدار بیشتری حفظ دارد)( يؤمُّ القوم أقرؤهم لكتاب الله ) رواه مسلم

رسول خدا صلی الله علیه وسلم تا حدّی به حفظ قرآن اهمیت می دادند که حتی در دفن کردن میّت نیز حافظان را بر دیگران مقدم می شمردند و هنگامی که می خواستند، دو مرد را دفن نمایند، اول می پرسیدند: (کدام یک قرآن بیشتری حفظ داشت؟ و آن را که حفظ بیشتری داشت جلوتر دفن می کردند.) ( أيهم أكثر أخذًا للقرآن - أي حفظًا لكتاب الله - فإن أُشير له إلى أحدهما قدَّمه في اللحد ) رواه البخاري .

برای اهل قرآن همین افتخار و شرافت کافی است که خداوند نام  آنان را به نام خود اضافه و آنان را به ذات خود منتسب نموده ، امتیازی که غیر از حافظان کسی به آن اختصاص نیافته است. در حدیث شریف است که: ( إن لله أهلين من الناس، فقيل: مَن هم؟ قال أهل القرآن، هم أهل الله وخاصته )(کسانی از مردم اهل الله به شمار میروند، پرسیدند: آنان چه کسانی هستند؟ فرمودند: اهل قرآن، اهل الله و خاصّان دربار اویند.) رواه أحمد .

 به خاطر منزلت والای قرآن و حافظان آن است که می بینیم، اصحاب کوچک و کم سنّ و سالی مانند حضرت عمرو بن سلمه  برّاء بن عازب، زید بن حارثه و بسیاری دیگر رضی الله عنهم اجمعین بر یادگیری و حفظ قرآن بسیار حریص بودند، تا جایی که حضرت زید بن ثابت از حفاظ بسیار بلند مرتبه و ثابت الحفظ به شمار می رفتند، که حضرت ابوبکر و حضرت عثمان(رضی الله عنهما) در جمع آوری قرآن کریم به حفظ او اعتماد (و استناد) کردند.

سلف و پیشینیان  این امّت یعنی تابعین و کسانی که بعد از آنان آمدند، در حفظ کتاب الله، روش و سنّت صحابه رضی الله عنهم را در پیش گرفتند. اگر به سرگذشت اهل علم مراجعه کنیم خواهیم دید که  بیشتر آنان قرآن را قبل از رسیدن به سن پانزده سالگی، از حفظ کرده اند.

 برادر گرامی، بهتر است بدانید که حفظ قرآن آدابی دارد که  باید آنها را رعایت کرده و پایبندی نمود، که اوّلین این آداب خلوص نیت برای الله سبحانه و تعالی است، زیرا الله جل شأنه تنها عملی را می پذیرد که خالص برای رضایت او انجام شده باشد. حق تعالی خود می فرمایند: { وما أمروا إلا ليعبدوا الله مخلصين له الدين }((و ازطرف ما) به آنان دستور داده شده بود، که تنها خالصانه الله را پرستش کنند) (البينة:5).

 حفظ قرآن نباید برای به دست آوردن چیزی از متاع دنیا یا تعریف و تمجید و شهرت یا به دست آوردن منصب و مقامی باشد، زیرا در حدیث ثابت است که خداوند سه نفر را به شدّت محاسبه، گرفتار می فرماید که یکی از این سه ،(فردی است که علم آموخته و قرآن خوانده؛ او را می آورند، خداوند نعمت هایش را بر وی بازگو می کند و او آنها را شناخته و تصدیق می کند، سپس الله از او می پرسد : حال تو با این نعمتها چه کردی؟ در جواب می گوید: علم آموختم و به دیگران یاد دادم و قرآن را برای رضای تو خواندم الله می فرماید : تو دروغ می گویی. بلکه به خاطر این علم آموختی که به تو عالم بگویند و به خاطر این قرآن خواندی که به تو بگویند: او قاری (خوبی) است. اینها را هم (در دنیا )به توگفتند، پس در مورد وي دستور صادر شده و وي برويش کشانده شده به دوزخ انداخته مي شود.){ متن حدیث : "رجل تعلَّم العلم وعلَّمه، وقرأ القرآن، فأُتيَ به فعرَّفه الله نِعَمَه فعرفها، قال: فما عملت فيها؟ قال: تعلمت العلم وعلمته، وقرأت فيك القرآن، قال: كذبت، ولكنك تعلمت العلم ليقال: عالم، وقرأت القرآن ليقال: هو قارئ، فقد قيل، ثم أُمر به فسُحب على وجهه ثم أُلقي في النار" ) رواه مسلم .}

بعد از اخلاص نوبت عمل کردن به قرآن و پایبند شدن به اوامر و دوری از نواهی آن است و هدف اساسی از نزول قرآن کریم نیز همین است ، حفظ به تنهایی مقصد نزول قرآن نیست بلکه وسیله ای است برای رسیدن به هدف غایی. پس در انجام اعمال نیک به خاطر حفظ کوتاهی نکن بلکه حفظ کن تا بتوانی اعمال بیشتری انجام دهی، به همین دلیل است که قرآن برای کسانی که به آن عمل می کنند، شفاعت کرده و از کسانی که به آن پشت می کنند نزد الله  شکایت می کند، در حدیثی که صحیح هست، آمده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: ( والقرآن حجة لك أو عليك )(و قرآن ، یا شفیع توست یا شکایت کننده از تو ) رواه مسلم

داشتن اخلاق قرآنی نیز شامل عمل کردن به قرآن می شود، بنابر این بر حافظ کتاب خدا لازم است که از نظر اخلاق و رفتار، خود چنان باشد، که گویا قرآنی است که در بین مردم راه می رود، خودپسند نباشد و خود را  از بندگان الله بالاتر نداند، بلکه در نهایت خشوع و وقار و افتادگی برای ذات اقدس الله باشد، و برای برادران مؤمن خود بسیار نرمخو و خاکی باشد.

یکی دیگر از مهم ترین چیزهایی که برای حافظ قرآن لازم است، پایبندی او به ارتباط با قرآن و مراجعه ، مرور و مدارسه ی آن است، تا فضل الله، یعنی حفظ کلام او، که شامل حالش  شده است؛ را از دست ندهد.

 در حدیثی دیگر این روایت از رسول خدا صلی الله علیه وسلّم به ثبوت رسیده است که فرمودند: ( تعاهدوا هذا القرآن فوالذي نفسي محمد بيده لهو أشد تفلُّتاً من الإبل في عُقُلِها ) رواه البخاري و مسلم .(به (مرور کردن) قرآن پایبند باشید، زیرا قسم به ذاتی که جان محمّد در دست اوست ، قرآن از شتر رام شده هم فراری تر است.( زودتر از ذهن انسان می رود.))

برادرم در پایان، از الله برایت  طلب توفیق می کنم؛ این را هم بدان که حفظ قرآن را باید در درجه ی اوّل از انسانهای اهل علم که مردم به دانش و صلاحیت آنها گواهی داده اند، دریافت نمود، و بعد از آن است که می توان از وسایل کمک آموزشی مانند رادیو، ضبط صوت و دیگر وسایل آموزشی امروزی استفاده کرد، تا تقویتی باشد برای آنچه از استاد حفظ،آموخته شده است.  

یکی از چیزهایی که تو را در حفظ یاری می کند و انجامش را برایت آسان می گرداند، اختصاص ورد یا سهم روزانه- مثلاً یک صفحه در روز-  برای حفظ قرآن است . البته به نظر ما روزانه نباید مقدار زیادی حفظ داشته باشی، تا دچار یأس  نشوی و بتوانی به راحتی آن را مرور کرده و آنچه را که حفظ کرده ای در ذهن تثبیت نمایی؛ در این میان دعا را هم فراموش نکن؛ چون – انشاءالله- برای کار حفظ، مددکارت خواهد بود.            واستعن بالله ولا تعجز!

 خداوند به ما و شما توفیق انجام اعمال صالح عنایت فرماید.

   IslamQT.Com

سایت جامع تفاسیر اهل سنت وجماعت

======================

ترجمه: عبیدالله