اسلام، قرآن و تفسیر

تعریف تفسیر موضوعی

مصطلح تفسیر موضوعی از دو جزء تفسیر و موضوع تشکیل شده است، لذا ما برای فهم بهتر تعریف نخست هر کدام از مصطلحات را به شکل جداگانه تعریف می کنیم، سپس تعریف کامل آن را بیان خواهیم کرد.

الف - تعریف تفسیر:

تفسیر در لغت از "فسر" گرفته شده است، که معنای کشف و بیان است. در مفردات راغب کلمه ی "الفسر" یعنی اظهار معنای معقول، و تفسیر بر وزن تفعیل مبالغه از فسر است، حال به این آیه توجه کنید، تا معنای تفسیر را بهتر متوجه شوید.

خداوند می فرماید: " وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا" (آيه ي 33 فرقان) أحسن تفسیراً یعنی بهترین توضیح و بهترین بیان برای چیزی که طلب شده است.

اما در تعریف اصطلاحی: تفسیر علمی است که بوسیله ی آن معانی آیات قرآن و بیان مراد سبحانه و تعالی از آیات برای ما آشکار می کند، اما همه ی آنها بر حسب توان بشری است.

ب – تعریف موضوع:

خود کلمه ی موضوع در لغت عربی از "وضع" گرفته شده است. وضع یعنی قرار دادن چیزی در یک مکان. و "الموضوع" چیزی که دارای صفت معین باشد، و در مکان معین قرار گیرد. و این امر در تفسیر موضوعی دیده می شود به گونه ی که مفسر در این فکر است تا آیاتی که دارای وصف معین است یا ارتباط معنایی با هم دارند در کنار هم بگذارد، تا برای تفسیر همان موضوع آماده شود.

و موضوع در اصطلاح :قضیه یا امری است که متعلق به جانبی از جوانب زندگی در عقیده یا رفتار اجتماعی یا مظاهر جهان باشد، که در تفسیر موضوعی آیات قرآن کریم به آن پرداخته است.

اما تعریف مصطلح "تفسیر موضوعی" نزد مفسرین قدیم یافت نمی شود، چون این نوع از تفسیر، یکی از مباحثی است که در این عصر به آن پرداخته شده است. مفسرین معاصر تعاریف مختلفی از آن ذکر کرده اند. که بعضی از آنها را در این مقاله ذکر خواهیم کرد.

بعضی از مفسرین در تعریف تفسیر موضوعی چنین گفته اند: جمع آیات متفرقه در سوره های قرآن که متعلق به موضوعی یکسان از نظر لفظی و حکمی هستند، و تفسیر آن بر حسب مقاصد قرآنی است.

و بعضی ها گفتند: علمی که متعلق به موضوعی از موضوعات حیات اجتماعی یا دینی یا فکری و .... که از دیدگاه قرآنی و با جمع آوری آیات مربوطه صورت می گیرد.

و گفته شده است: علمی است که قضایا را حسب مقاصد قرآنی از خلال یک سوره یا بیشتر مورد بررسی قرار می دهد.

به خاطر عدم تکرار و گنجاندن معانی دیگر تعریفها، تعریف آخر راجح تر می باشد.

ناگفته نماند که این نوع تفسیر را نمی توان از بقیه ی تفاسیر مانند تفسیر لغوی یا تحلیلی و یا بلاغی بی نیاز دانست، بلکه این تفسیر ثمره ی دیگر تفاسیر است، به گونه ی که مفسر پس از تخصص در تفسیر لغوی وتحلیلی و اجمالی و غیره، امکان فهم و جمع آوری آیات در یک موضوع و تناسب بین آنها را آسانتر خواهد یافت.

IslamQT.Com

سایت جامع تفاسیر اهل سنت وجماعت

======================

ترجمه و تحقیق: أبو أنس

مراجع:

الف- مباحث في التفسير الموضوعي، تألیف دكتور مصطفى مسلم.

ب- المدخل إلی التفسیر الموضوعی، تألیف دکتورعبدالستار فتح الله سعید.

ج- سایت ملتقی أهل التفسیر.