2024 Nov 23

IslamQT.Com 

عـنوان    :       

تفسیر موضوعی سوره نصر

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّـهِ وَالْفَتْحُ ﴿١﴾ وَرَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّـهِ أَفْوَاجًا ﴿٢﴾ فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ ۚ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا﴿٣﴾.

ترجمه:

(ای پیامبر) هنگامی‌ که یاری الله و پیروزی فرا رسد (1) و مردم را ببینی که گروه گروه در دین الله داخل می ‌شوند(2) پس به ستایش پروردگارت تسبیح گوی و از او آمرزش بخواه، همانا او بسیار توبه‌ پذیر است(3).

موضوع این سوره:

این سوره درباره فتح مکه سخن می گوید. پیروزی که با آن الله عزوجل مسلمین را  عزیز و گرامی داشت و دین اسلام را در جزیره عربی منتشر کرد. و مشرکان و گمراهان را خوار و ناتوان کرده و مردم گروه گروه وارد دین اسلام شدند. در نتیجه پرچم اسلام بر افراشته شد و ملت بت پرستان از هم پاشید و نابود گردید. و چون این سوره خبر فتح مکه را قبل از وقوع آن خبر می دهد؛ از آشکار ترین دلایل صدق نبوت به حساب می آید.

اسم سوره:

این سوره به دلیل آیه اول: (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّـهِ وَالْفَتْحُ) فتح نامیده شده است. که مقصود همان فتح مکه است. و همچنین این سوره "تودیع" (یعنی خداحافظی) نام دارد.

مناسبت این سوره با سوره قبل(کافرون):

 چون الله سبحانه و تعالی در سوره قبل درباره اختلاف دین رسول الله صلی الله علیه و سلم و دین کفار قریش سخن می گوید؛ پس در این سوره اشاره می کند به اینکه دین کفار نابود خواهد شد و دینی که رسول الله صلی الله علیه و سلم به آن مردم را دعوت می دهد پیروز خواهد گردید در نتیجه دین بیشتر مردم اسلام خواهد بود.

فضیلت سوره نصر:

امام ترمذی در کتاب جامع حدیثی را از انس رضی الله عنه روایت می کند که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (این سوره معادل ربع قرآن است)[1].

سبب نزول سوره نصر:

امام بخاری رحمه الله در کتاب صحیحش از ابن عباس رضی الله عنهما روایت کرده که فرمود: (عمر بن خطاب مرا همراه خود به مجالس بزرگان صحابه بدر می برد. مثل اینکه برخی از آنان از این کار عمر بن خطاب عصبانی شدند و گفتند: چرا ابن عباس را وارد این مجالس می کنید در حالی که ما هم فرزندانی هم سن و سال او داریم؟ عمر رضی الله عنه فرمود: شما هم علت آن را می دانید. در نتیجه ایشان شبی؛ آنان و مرا فرا خواند و وارد مجلس شدیم. ابن عباس می گوید: عمر رضی الله عنه این کار را جز برای توجیه کارش نکرد. عمر رضی الله عنه فرمود: درباره این فرموده پروردگار که می فرماید: (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّـهِ وَالْفَتْحُ) چه می گویید؟ بعضی از صحابه گفتند: در این آیه الله تعالی به ما دستور می دهد وقتی که شما را یاری دادم و پیروز گرداندنم حمد و ستایش و طلب بخشش و استغفار کنید. و برخی از آنان هم چیزی نگفتند و ساکت ماندند. عمر رضی الله عنه به من گفت: ای ابن عباس تو هم اینگونه فکر می کنی؟ من گفتم: خیر. پس فرمود: تو چه می گویی؟. من در جواب گفتم: این سوره زمان رحلت رسول الله صلی الله علیه و سلم را بیان می کند و به همین دلیل گفته:  (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّـهِ وَالْفَتْحُ): پس این علامت رحلت توست. (فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ ۚ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا). عمر فرمود: من از آن؛ چیزی جز آنچه تو بیان کردی نمی دانم)[2].

مفردات این سوره:

إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّـهِ: یعنی الله عزوجل رسولش را یاری کرد و بر مشرکان پیروز گرداند.

الفتح: فتح مکه.

في دين الله: دین اسلام.

أفواجا: گروه گروه؛ گروهی انبوه.

فسبح بحمد ربك: یعنی فقط پروردگارت را حمد و ستایش کن.

واستغفره: یعنی از پروردگارت طلب بخشش بخواه و توبه کن.

توابا: بسیار توبه پذیر است.

معنای کلی سوره نصر:

الله سبحانه و تعالی می خواهد در این سوره سه چیز را به رسول الله صلی الله علیه و سلم بیان کند که عبارتند از:

1ـ بشارت

2ـ دستور

3ـ اشاره

که بشارت همان بشارت به پیروزی و فتح مکه و داخل شدن انبوهی از مردم به دین اسلام است. و بیشتر کسانی که ایمان خواهند آورد از خویشاوندان و یاری دهندگان او خواهند بود در حالی که قبل از این پیروزی از دشمنان ایشان به حساب می آمدند.

اما دستور: به ایشان دستور می دهد که بعد از حاصل شدن این پیروزی به حمد و سپاس پروردگار و شکر و طلب استغفار بپرداز.

اما اشاره: این سوره به دو چیز اشاره دارد:

1ـ اشاره به اینکه نصرت و پیروزی برای دین اسلام ادامه خواهد داشت و زمانی بیشتر می شود که رسولش حمد و تسبیح و طلب استغفار کند؛ زیرا که آن شکر به حساب می آید و الله عزوجل در قرآن می فرماید: (و آن گاه که پروردگارتان اعلام داشت که اگر سپاسگزاری کنيد محققا (نعمت‌ها را) زياد می ‌کنم)[3]. و همان طور که پروردگار وعده داده بود؛ اتفاق افتاد زیرا پیروزی های فراوانی در زمان خلفای راشدین و بعد از آن حاصل شد تا جایی که اسلام به مناطقی رسید که هیچ دین دیگری نرسید. و به اندازه ای مردم وارد آن شدند که در هیچ دین دیگری وارد نشده بود.

اما اشاره دوم این است که رحلت رسول الله صلی الله علیه و سلم نزدیک است و وجه آن این است که عمر ایشان پر فضیلت است و الله تبارک و تعالی به آن قسم یاد کرده و می دانیم که هر چیزی که با فضیلت باشد با استغفار خاتمه می یابد مانند نماز، حج و غیره.

در نتیجه به رسول الله صلی الله علیه و سلم دستور به استغفار می دهد زیرا عمر مبارکشان رو به پایان است و باید خود را برای دیدار با پروردگار آماده کند و بایستی عمرش را با بهترین عمل به پایان رساند.

دروس و عبر این سوره:

1ـ جواز آگهی در گذشت شخص اما بدون داد و فریاد.

2ـ وجوب شکر بعد از حاصل شدن نعمت از جمله سجده شکر.

3ـ فضیلت تسبیح و حمد و سپاس پروردگار.

منبع: کتاب: شرح الدروس المهمة لعامة الأمة،  نویسنده: شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز رحمه الله.

مترجم: ام محمد.