2024 Nov 24

IslamQT.Com 

عـنوان    :       

تفسیر موضوعی سوره مسد

بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ ﴿١﴾ مَا أَغْنَىٰ عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ ﴿٢﴾سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ ﴿٣﴾ وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ ﴿٤﴾ فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ ﴿٥﴾.

موضوع سوره مسد:

این سوره درباره عاقبت و جزای ابو لهب عموی رسول الله صلی الله علیه و سلم و همسرش ام جمیل که از سرخت ترین دشمنان اسلام بودند و هلاک شدن آنان صحبت می کند. زیرا ابو لهب کسی بود که شغلش را رها کرده و فقط به دنبال برهم زدن دعوت رسول الله صلی الله علیه و سلم و مانع از ایمان آوردن مردم بود. بدین ترتیب الله عزوجل در این سوره او را به آتش سوزناکی در آخرت وعده می دهد که در آن خواهد سوخت. و این عذاب جزای همسرش نیز خواهد بود زیرا او نیز در این دشمنی و اذیت و آزارها شریک بود.

وجه تسمیه سوره:

این سوره مسد نام دارد به دلیل این قول الله عزوجل: (فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ): یعنی در گردن ام جمیل همسر ابو لهب طنابی از الیاف خرما خواهد بود.

و همچنین این سوره تبت نام دارد زیرا سوره با این آیه آغاز شده، چنان که می فرماید: ( تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ): یعنی دو دست ابو لهب نابود شود.

و از نام های دیگر آن ابی لهب؛ و سوره لهب است.

مناسب این سوره با سوره قبل آن (نصر):

الله سبحانه و تعالی در سوره نصر می فرماید: پاداش فرمانبردار کسب پیروزی و فتح در دنیا و اجر و ثواب در آخرت است؛ سپس در این سوره می فرماید: عاقبت معصیت کار خسارت در دنیا و عذاب در آخرت خواهد بود.

معنی کلمات:

تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ: یعنی دو دست ابو لهب بن عبدالمطلب هلاک و نابود گردید؛ مقصود عملش است. یعنی عملش نابود شد.

 وَتَبَّ: این کلمه تأکیدی بر جمله قبل و نیز خبر است. یعنی: ابو لهب به هلاکت می رسد پس وی جزو جهنمیان است.

مَا أَغْنَىٰ عَنْهُ مَالُهُ: یعنی تمام دارایی و شغل و مقام هایی را که به دست آورده بود در هنگام غضب پروردگار به او هیچ سودی نخواهد رساند بلکه در درنیا و آخرت گرفتار عذاب خواهد شد.

وَمَا كَسَبَ: تمام دارایی های وی چه مال و چه فرزند.

سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ : یعنی آتشی که شعله ور و زبانه کش است.

وَامْرَأَتُهُ: همسرش: ام جمیل.

حَمَّالَةَ الْحَطَبِ: یعنی خار و خاشاک را حمل می کرد سپس آنها را برای اذیت کردن رسول الله صلی الله علیه و سلم در راه ایشان قرار می داد.

 فِي جِيدِهَا: یعنی در گردن.

حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ: ریسمانی از لیف خرما.

سبب نزول سوره مسد:

در صحیح بخاری و مسلم از سعید بن جبیر رضی اللع عنها روایت شده که ابن عباس رضی الله عنهما فرمود: روزی رسول الله صلی الله علیه و سلم بالای كوه صفا رفت و صدا زد: یا صباحاه[1]. آنگاه، قریش نزد او جمع شدند و گفتند: تو را چه شده است؟ فرمود: اگر به شما بگویم كه دشمن، صبح یا شب به شما حمله می‌ كند، آیا سخن مرا باور می‌ كنید؟ گفتند: بلی. فرمود: همانا من شما را از عذابی كه در پیش رو است، می‌ ترسانم. ابولهب گفت: نابود شوی. به همین خاطر ما را جمع كرده‌ای. سپس الله متعال این آیه را نازل فرمود: ﴿تَبَّتۡ يَدَآ أَبِي لَهَبٖ وَتَبَّ﴾: یعنی نابود باد دستهای ابولهب. (منظور نابودی خود ابولهب است)[2].

معنی اجمالی:

همان طور که قبلا ذکر کردیم این سوره درباره هلاکت سر سخت ترین دشمن رسول الله صلی الله علیه و سلم یعنی ابولهب صحبت می کند. و او را به بدی یاد می کند که تا روز قیامت این ننگ بر او باقی خواهد بود. پس می فرماید: (تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ): یعنی دو دست وی زیان و خسارت دید و به بدبختی گرفتار شد.

وَتَبَّ: یعنی هیچ سودی نمی برد.

مَا أَغْنَىٰ عَنْهُ مَالُهُ: مال و دارایی اش او را طاغی و خود کامه کرد.

وَمَا كَسَبَ: در هنگام نازل شدن عذاب مال و دارایی هایش هیچ فایده ای برای او ندارد.

 سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ: یعنی آتش او و همسرش را که هیزم کش است از هر طرف احاطه  خواهد کرد. زیرا همسرش ام جمیل نیز مانند ابو لهب دشمن سرسختی بود که در تمام دشمنی ها و اذیت و آزار ها با شوهرش مشارکت داشت و هر چه در توان داشت برای اذیت کردن رسول الله صلی الله علیه و سلم به کار می برد تا جایی که حتی خارو خاشاک های بیابان را جمع می کرد سپس در راه ایشان قرار می داد. سپس می فرماید: (فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ): یعنی در گردن وی طنابی از الیاف خرما خواهد بود؛ و این حکم  برای تمام دشمنان الله و رسولش خواهد بود.

درسها و عبرتهای سوره مسد:

1ـ در این سوره الله تعالی حکمش بر ابولهب که همان به هلاکن رسیدن و باطل شدن حیله اش است را بیان می کند.

2ـ بنده ای که از الله تعالی اطاعت نمی کند در هنگام نازل شدن عذاب مال و فرزندانشان هیچ سودی برایش نخواهد رساند.

3ـ این سوره دلیل بر حرام بودن اذیت کردن مؤمنان است.

4ـ با داشتن شرک و کفر خویشاوندی هیچ فایده ای ندارد؛ همان طور که ابو لهب عموی رسول الله صلی الله علیه و سلم بود اما جایش در آتش  شعله ور و سوزان است.

5ـ در این سوره نشانه ای ازنشانه های حیرت آور پروردگار نهفته است و آن این است که الله تعالی این سوره را هنگامی نازل کرد که ابو لهب و همسرش زنده بودند و هنوز نابود نشده بودند و آنها را از عذاب سخت و دردناکی که در انتظارشان است آگاه ساخت. اما با این وجود آنان ایمان نیاوردند. پس همان گونه که الله خبر داده بود؛ اتفاق افتاد زیرا تنها اوست که از غیب آگاهی دارد.                                                                                             

منبع: کتاب: شرح الدروس المهمة لعامة الأمة. نویسنده: شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز رحمه الله.         

مترجم: ام محمد.