2024 Nov 23

IslamQT.Com 

عـنوان    :       

پندهایی از داستان اصحاب اخدود در قرآن

داستان اصحاب اخدود یکی از داستان های ظلم و ستم است که در تاریخ دعوت به سوی توحید همواره تکرار شده، اما این قصه در عین وقت قصه رستگاری و فدارکاری در راه دین را نیز شامل می شود که با خون شهیدان نوشته شده و همچنین نوریست برای روشنی راه مؤمنان و لعنتی است بر کافران و ظالمان.

و همان طور که می دانیم تاریخ عاری از هر گونه عیب و نقص است که درباره ماهیت نبرد بین مؤمنان و کافران، ظالمان و واعظان، گمراهان و هدایت شدگان سخن می گوید و دروغ نمی گوید.

داستان اصحاب اخدود در قرآن کریم در سوره بروج آمده چنان که می فرماید: (قسم به آسمان که دارنده ی برجهاست. قسم به روز موعود. و قسم به شهادت دهنده و آنچه بدان شهادت دهند. که اصحاب اخدود به هلاکت رسيدند. آتشی افروخته از هيزمها. آنگاه که بر کنار آن آتش نشسته بودند. و بر آنچه بر سر مؤمنان می آوردند، شاهد بودند. هيچ عيبی در آنها نيافتند جز آنکه به خدای پيروزمند در خور ستايش، ايمان آورده بودند. آن خدايی که فرمانروايی آسمان ها و زمين از آن اوست، و بر هر چيزی ناظراست. هر آينه آنان که مردان مؤمن و زنان مؤمن را فريفتند و توبه نکردند، عذاب جهنم و عذاب آتش برای آنهاست. برای کسانی که ايمان آورده اند و کارهای شايسته کرده اند بهشت هايی است که در آن نهرها جاری است و آن کاميابی بزرگی است. در واقع انتقام پروردگار تو سخت است)[1].

اما در سنت رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیث قصه اخدود را اینگونه بیان می فرمایند: (در میان امت های گذشته پادشاهی بود که ساحری در خدمت داشت. هنگامی که ساحر احساس کرد به سن کهولت رسيده است به پادشاه گفت: من پير شده ام و شما نوجوانی را نزد من بفرستيد تا به او سحر بياموزم. پادشاه هم نوجوانی را نزد او فرستاد تا به او آموزش دهد. سر راه این نوجوان­ که به نزد ساحر می رفت­ راهبی بود٬ هر بار که او نزد ساحر می رفت٬ پيش راهب مدتی می نشست و با اشتياق به سخنان وی گوش می داد٬ ولی چون نزد ساحر می رفت بابت تأخير او را تنبيه می کرد. این ماجرا را با راهب در ميان گذاشت٬ او گفت: هرگاه به خاطر تأخير از سوی ساحر بازخواست شدی­ به طور توریه­ بگو پيش خانواده ام بوده ام و چون خانواده تو را توبيخ نمودند بگو نزد ساحر بوده ام. به هر حال، آن جوان به همین منوال کارش را ادامه داد تا اینکه روزی حيوان بزرگی را دید که راه را بر مردم بسته است. نوجوان با خودش گفت: امروز می فهمم که ساحر بهتر است یا راهب؟ پس سنگی برداشت و گفت: پروردگارا! اگر کار راهب نزد تو از کار ساحر بهتر و پسندیده تر است این حيوان را از پای درآور تا مردم بتوانند از راه عبور کنند. سپس سنگ را به طرف حيوان پرتاب کرد و بر اثر اصابت سنگ حيوان کشته شد و راه بر مردم باز شد. جوان ماجرا را برای راهب بازگو کرد. راهب به او گفت: پسرم امروز تو از من بهتری و به جایگاه والایی دست یافته ای٬ بزودی تو مورد امتحان و ابتلا قرار می گيری و در آن هنگام سخنی از من به ميان نياور. کار نوجوان به جایی رسيد که کور مادرزاد و بيماری­ لاعلاج­ پیس و سایر بيماری ها را برای مردم فقير با دعا معالجه می کرد. یکی از ملازمان پادشاه که بينایی خود را از دست داده بود خبر نوجوان را شنید پس با هدایای فراوانی نزد او آمد و گفت: اگر مرا شفا دادی٬ این همه اموال به شما اهدا خواهد شد. نوجوان گفت: من هيچ کس را شفا نمی دهم و تنها الله متعال است که همگان را شفا می دهد. پس اگر به الله ایمان بياوری من از بارگاه او شفای تو را می خواهم و او تو را شفا خواهد داد. آن مرد نابينا ایمان آورد و الله متعال او را شفا بخشيد. او همچون روزهای گذشته نزد پادشاه رفت و در مجلس او نشست. پادشاه به او گفت: چه کسی بينایی ات را به تو بازگرداند؟ مرد گفت: پروردگارم! پادشاه گفت: آیا تو غير از من پروردگاری داری؟ گفت: آری٬ پروردگار من و تو "الله" است. پادشاه دستور بازداشت و شکنجه او را صادر کرد تا اینکه سرانجام بر اثر شکنجه فراوان نام نوجوان را به ميان آورد. بلافاصله نوجوان را نزد پادشاه آوردند. پادشاه گفت: ای پسر! به اندازه ای در سحر و جادو پیشرفت کرده ای که کورهای مادرزاد و بیماری پیس و بیماری های زیاد دیگری را شفا می دهی؟! نوجوان گفت: من هيچ کسی را شفا نمی دهم٬ بلکه فقط این الله متعال است که همگان را شفا می بخشد. پادشاه دستور زندانی و شکنجه کردن او را صادر کرد و آن قدر او را شکنجه کردند تا به نام راهب اعتراف کرد. راهب را دستگير کرده و به نزد پادشاه آوردند. پادشاه به او گفت: از دین خود بازگرد. راهب سر باز زد. پادشاه دستور داد تا اره ای را بياورند. اره را بر فرق سر راهب گذاشته و جسم او را دو نیم کردند٬ طوری که هر طرف بدنش به جانبی افتاد. ملازِم پادشاه را هم احضار کرده و به او گفتند: از دینت بازگرد. او نيز از قبول آن دستور سر باز زد. سپس او را هم با اره از فرق سر دو نصف کردند٬ طوری که هر کدام از طرف بدنش به سویی افتاد. پادشاه دستور داد که نوجوان را هم بياورند. او را حاضر کردند. همان پيشنهاد بازگشت از دین را بر او نيز عرضه کردند و او هم از پذیرفتن آن امتناع ورزید. پادشاه او را به دست چند نفر از درباریان خود سپرد و به آنها توصيه کرد این نوجوان را به فلان کوه ببرید و او را از آن بالا برده و هنگامی که به بالای قله رسيدید به او پيشنهاد بدهيد که از دین خود برگردد٬ اگر پذیرفت او را رها کنيد و گر نه او را از همان بالا به پایين پرت کنيد. هنگامی که نوجوان را به بالای کوه بردند٬ گفت: پروردگارا! مرا در مقابل اینان هر طور که خود می خواهی محافظت بفرما. وقتی او این دعا را خواند٬ کوه به لرزه درآمد و مأموران پادشاه از کوه پایين افتادند و نوجوان خود به تنهایی به سمت قصر پادشاه حرکت کرد. نوجوان نزد پادشاه رسيد٬ پادشاه به او گفت: همراهان تو کجا هستند؟ پاسخ داد: الله مرا از آنان محافظت کرد. پادشاه بار دیگر آن نوجوان را به دست عده ای از درباریان خود سپرد و به آنها گفت: او را با یک قایق به وسط دریا ببرید٬ اگر از دین خود برنگشت او را در دریا بيندازید. هنگامی که او را به وسط دریا رسانيدند٬ دست به دعا برداشته و گفت: پروردگارا! مرا از شرّ اینان آن گونه که خود می خواهی محافظت فرما. ناگهان قایق واژگون شد و همه سرنشينان غرق شدند. نوجوان نزد پادشاه بازگشت. پادشاه از او پرسيد: همراهان تو کجا هستند؟ نوجوان گفت: الله مرا در برابر آنان محافظت نمود. نوجوان به پادشاه گفت: تو نمی توانی مرا بکشی٬ مگر آنچه را که به تو می گویم انجام دهی! پادشاه گفت: چه چيزی را انجام دهم؟ نوجوان گفت: همه مردم را در یک دشت جمع کن و مرا به تنه درخت خرما ببند٬ سپس از تيردان خودم یک تير بردار و آن را در کمان قرار ده و بگو: (بسم الله٬ رب الغلام) به نام الله، پروردگار این نوجوان. آنگاه تير را به سمت من رها کن٬ اگر این کار را انجام دهی٬ می توانی مرا بکشی. پادشاه تمام مردم را در مکانی وسيع جمع کرد و نوجوان را بر تنه درخت خرما بست و از تيردان آن نوجوان تيری برداشت و آن را در کمان قرار داد و گفت: به نام الله٬ پروردگار این نوجوان و سپس تير را به سمت او رها کرد. تير به شقیقه اش اصابت کرد٬ دست را بر محل زخم گذاشت و جان به جان آفرین تسليم کرد. مردم فریاد بر آوردند: (آمنا برب الغلام٬ آمنا برب الغلام٬ آمنا برب الغلام) به پروردگار نوجوان ایمان آوردیم٬ به پروردگار آن نوجوان ایمان آوردیم. به پادشاه گفته شد: نگرانی تو به واقعيت پيوست و مردم ایمان آوردند. در این هنگام پادشاه سخت بر آشفت و دستور داد تا گودال هایی حفر کنند و در آنها آتش بيفروزند. سپس دستور داد هر کس از دینش برنگشت او را در آن بيفکنيد. دستور پادشاه به مرحله اجرا در آمد تا این که نوبت به زنی رسيد که کودکی در بغل داشت. زن نخست اندکی عقب رفت٬ کودک او لب به سخن گشود و گفت: مادرجان! مقاوم باش دین تو بر حق است)[2].

این قصه شامل معانی بسیار بزرگ و پند و اندرزهای مفید است. که اگر در در آن تأمل کنیم درس های مهمی در موضوعات مختلف از جمله: تربیت، اعتماد به نفس به الله، تصحیح بسیاری از باورهای غلط و تجلیل حقایقی که بر ما و دیگران غایب اند خواهیم گرفت. که در این نوشتار به مهم ترین آنان اشاره خواهیم کرد.

پند و اندرزهایی از اصحاب اخدود:

1ـ اهمیت تربیت کردن فرزندان:

می دانیم که قهرمان این قصه نوجوانی است که رسول الله صلی الله علیه و سلم او را اینگونه توصیف می کند: نوجوانی که به الله رحمن ایمان آورده بود اما با ظالمان روبرو شد و با وجود این اصرار داشت تا دین حق را به همگی ابلاغ نماید تا جایی که جان خود را در این راه از دست داد اما مردم قومش به وسیله وی ایمان آوردند. بدین ترتیب اولین پند اینست که به تربیت فرزندانمان اهمیت دهیم به عبارت دیگر آنان را بر اساس ایمان صحیح تربیت کنیم.

2ـ برای هر سرکش و ظالمی جادوگریست، و جادوگر هر دوره مطابق آن زمان عمل می کند:

ساحران در واقع همان پوشش دهندگان فساد و تباهی هستند که از این طریق سود می برند زیرا همین ساحرانند که گرد پادشاهان سرکش می چرخند و او را تسبیح می کنند و افعال وی را خوب نشان می دهند و برای به رسیدن به منافع خود مانند منافق عمل می کنند. بدین ترتیب زندگی و نابودی آنان به حاکم سرکش بستگی دارد.

3ـ نفس و روح دعوت گران متعلق به الله متعال است:

همان طور که در قصه خواندیم نوجوان بیماری ها را با اذن پروردگار شفا می داد و اگر هم کسی طلب شفا از او می کرد وی در جواب می گفت: من شفا دهنده نیستم بلکه الله شفا دهنده است اما اگر تو به الله ایمان آوردی در مقابل من نیز از الله می خواهم تو را شفا دهد. و این دلیلی است بر این که نوجوان زندگی اش را معلق به الله می دانست.

4ـ داشتن اعتماد به نفس کامل به الله تعالی:

زمانی که حاکم ظالم دستور داد نوجوان را به قله کوهی ببرند و از آنجا او را پرتاب کنند نوجوان در آن هنگام اینگونه دعا کرد: پروردگارا مرا همان طور که می خواهی از دست آنان نجات ده که این نشان دهنده اعتماد به نفس کامل نوجوان به الله عزوجل و توکل تام بر اوست، زیرا هیچ اسبابی جز دعا وجود نداشت.

5ـ اصرار داشتن بر دعوت دیگران:

بدون شک الله سبحانه و تعالی نوجوان را دو بار از مرگ نجات داد اما او هر بار بعد از نجات با پای خویش به قصر حاکم برمی گشت تا حاکم را دوباره به سوی حق دعوت کند، در حالی که می توانست فرار کند اما وی هیچ ترس و وحشتی نداشت بلکه حتی راز قتلش را نیز به حاکم بازگو کرد. و بدین ترتیب جانش را تسلیم مرگ کرد تا حق را نشان دهد.

6ـ تصحیح مفهوم حقیقی پیروزی و خسارت:

خسارت حقیقی، مرگ دعوتگر و نابود کردن مؤمنان نیست بلکه خسارت واقعی مرتد شدن از دین و دوری از حق و تن دادن به باطل است. همان گونه که پیروزی حقیقی، سلامتی جسم و جمع کردن اموال نیست بلکه پیروزی حقیقی زندگی کردن با ایمان قوی و مردن بر اسلام و دعوت دیگران به حق است و لو اینکه باعث نابودی جسم گردد. همان طور که نوجوان در راه دین کشته شد اما قومش ایمان آوردند و حاکم مردم را نیز به آتش کشید اما آنان در راه حق مردند و بدین ترتیب بهشت را به دست آوردند و این است پیروزی حقیقی است.

7ـ ابتلا و امتحان حماسه ایست که پایانی ندارد:

قانون و سنت الله عزوجل در عموم خلق تغییر و تبدیلی ندارد. بدین ترتیب باید بندگان مورد امتحان قرار بگیرند تا از این طریق اهل ایمان از اهل کفار و راستگو از دروغگو مشخص شود. پس ما اولین امتی نیستیم که به خاطر حق و تجلیل کلمه الله مورد آزمایش و امتحان قرار می گیرد.

8ـ   دین کفر یکی است و ظلم برادر کفر است:

کافران و ظالمان کسانی اند که هرگز به عهد و پیمان خویش با مؤمنان عمل نمی کنند و هیچ مانعی نیز برای انجام جرایم ندارند و همواره با بدترین اشکال و بدرفتاری و شکنجه می کوشند تا مؤمنان را از دینشان مرتد سازند.

9ـ شعله ی ایمان هرگز فروکش نمی کند همان طور که خورشید برای همیشه در غروب نمی ماند:

بدون شک اگر ظالمان قومی مؤمن را از بین ببرند مطمئناٌ الله تعالی مؤمنان دیگر را جایگزین آن ها خواهد کرد.