2024 Nov 23

IslamQT.Com 

عـنوان    :       

تاریخ نزول اولین و آخرین آیه قرآن بر اساس تقویم قمری و میلادی

لطفاً تاريخ و قراين نزول اولين آيات کلام الله شريف (اقرأ) را که احتمالاً امکانات آن به تقويم میلادي موجود است و همچنان تاريخ نزول آخرين آيات قرآن پاک (اليوم...) را مطابق به تقويم قمری و میلادي، بر رسول الله صلي الله عليه وسلم، برايم واضح کنید.  

الحمدلله،

محققان در مورد اينکه اولين مجموعه آيات نازل شده کدام است اختلاف نظر دارند و بهترين قول آن است که آياتي از اول سوره علق، اولين آيات نازل شده را تشکيل مي‌دهند.

«اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ * خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ * اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ * الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ» (علق/ 1-5)

«بخوان به نام پروردگارت كه آفريد. انسان را از عَلَق آفريد. بخوان، و پروردگار تو كريمترين [كريمان‏] است. همان كس كه به وسيله قلم آموخت. آنچه را كه انسان نمى‏دانست [بتدريج به او] آموخت‏ »

‏به دليل روايت عايشه ـ رضي الله عنها ـ که بخاري و مسلم آورده‌اند که: «اول وحي به رسو‌ل‌الله صلي الله عليه وسلم از طريق خواب بود و هيچ خوابي نمي‌ديد مگر آنکه مثل صبح آشکار بود. سپس دوستدار خلوت شد و جهت عبادت به غار حراء مي‌رفت و براي چند روزي توشه مي‌گرفت و چون توشه‌اش تمام مي‌شد به نزد خديجه برمي‌گشت و باز توشه مي‌گرفت و به خلوت گاه خويش مي‌رفت. رسول‌‌الله صلي الله عليه وسلم فرمود که روزي جبرئيل عليه السلام نزد من آمد و گفت: (اقرأ) گفتم: من قاري نيستم، مرا بفشرد و گفت: اقرأ باز گفتم: من قاري نيستم، باز مرا بفشردف و اين بار سخت بود گفت: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَق‏*... » رسول‌الله صلي الله عليه وسلم در حالي که اندامش مي‌لرزيد به خانه برگشت... تا آخر قصه».بخاري: حديث 3، بدء‌الوحي.‏

آيه « اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَق‏*... » در واقع آغاز بعثت پيامبر صلي الله عليه وسلم بود، و علامه مبارکفوري در کتاب "رحيق المختوم" مي نويسد: «با بررسي قرائن و شواهد و دلايل مختلف، مي‌توانيم سالروز بعثت پيامبر اکرم صلى الله عليه وسلم را شامگاهان دوشنبه بيست و يکم رمضان، مطابق با دهم اگوست سال 610 ميلادي، شب هنگام، معين سازيم که در آن اوان، ايشان دقيقاً چهل سال قمري و شش ماه و دوازده روز از عمر شريفشان مي‌گذشته است که با 39 سال شمسي و 2 ماه و 20 روز برابر خواهد بود».

همچنين ايشان در ادامه مي نويسد: « سيره‌نويسان در ارتباط با تعيين نخستين ماه گراميداشت پیامبر صلى الله عليه وسلم-  به نبوت از سوي خداوند و فرو فرستادن وحي بر آن حضرت، اختلاف فراوان دارند. عده زيادي از سيره‌نويسان بر آن شده‌‌اند که ماه ربيع‌الاول بوده است؛ گروه ديگري ا ز آنان بر آن‌اند که ماه رمضان بوده است؛ برخي نيز گفته‌‌اند: ماه رجب بوده است. ما ترجيح داده‌ايم که ماه رمضان بوده باشد؛ به دليل اين آية شريفه که مي‌فرمايد: ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ﴾ (البقرة: 185). و اين آيه شريفه ديگر که مي‌فرمايد: ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾. (القدر: 1) . که درنتيجه شب قدر در ماه رمضان قرار مي‌گيرد، و شب قدر همان شبي است که در آيه 2، سوره دخان، خداوند درباره آن مي‌فرمايد: ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ﴾. (الدخان: 3). و نير به دليل آنکه اقامت آن حضرت در غار حراء در ماه رمضان بوده، و واقعه نزول جبرئيل بر ايشان نيز در همين ماه بوده است؛ چنانکه همگان مي‌دانند. قائلان به آغاز نزول وحي در ماه رمضان نيز در باب تعيين دقيق اين روز با يکديگر اختلاف دارند، و روايات در اين زمينه مختلف است. بعضي گفته‌‌اند: روز هفتم، برخي گفته‌اند: هفدهم، و بعضي ديگر نيز گفته‌اند: هجدهم. ابن اسحاق و برخي ديگر از سيره‌نوسان بر آن‌اند که اين روز، روز هفدهم بوده است؛ اما، ما ترجيح داديم که روز بيست و يکم بوده باشد، به اين دليل که تمامي سيره‌نويسان يا اکثر آنان متفق‌القول‌اند بر اينکه بعثت رسول خدا -صلى الله عليه وسلم-  در روز دوشنبه اتفاق افتاده است؛ چنانکه آن حضرت خود فرموده‌اند: «فيه ولدت و فيه انزل علي» و به روايت ديگر: «ذاک يوم ولدت فيه و يوم بعثت او انزل علي فيه» (صحيح مسلم، ج 1، ص 368؛ مسند احمد، ج 5، ص 297، 299؛ بيهقي، ج 4، ص 286، 300: حاکم نيشابوري، ج 2، ص 62). روز دوشنبه در ماه رمضان نيز در آن سال مطابق بوده است با روز هفتم؛ روز چهاردهم؛ روز بيست و يکم، و روز بيست و هشتم؛ از سوي ديگر، بنا به دلالت احاديث صحيح، شب قدر جز با يکي از شبهاي فرد در دهه آخر رمضان منطبق نميگردد، و شب قدر در محدوده اين شبها جابه جا مي‌شود. اگر اين آيه شريفه را که مي‌فرمايد: ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾.  با روايت ابوقتاده که مي‌گويد بعثت آن حضرت روز دوشنبه بوده است، کنار هم بگذاريم، همچنين با مراجعه به تقويم تطبيقي که موارد مطابقت روز دوشنبه را با ايام رمضان در آن سال تعيين مي‌کند؛ براي ما يقيني شده است که بعثت رسول اکرم صلى الله عليه وسلم  شب هنگام، شامگاه روز 21 رمضان بوده است».

اما در مورد آخرين قسمت نازل شده‌ي قرآن، گروهي از علما گفته‌اند: آيه‌ي (ربا) از سوره‌ي بقره است.

و گروه ديگري گفته‌اند: آيه‌ي«وَاتَّقُواْ يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ» (بقره/ 281)

«و بترسيد از روزى كه در آن، به سوى خدا بازگردانده مى‏شويد، سپس به هر كسى [پاداشِ‏] آنچه به دست آورده، تمام داده شود و آنان مورد ستم قرار نمى‏گيرند.»

است. و برخي نيز بر اين عقيده‌اند که آيه‌ي مدائنه:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ » (بقره/ 282)

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، هر گاه به وامى تا سررسيدى معين، با يكديگر معامله كرديد، آن را بنويسيد.»

است. و مي‌توان گفت اين سه قول در واقع يک قول است که در نتيجه چنين مي‌شود: آخرين آيات قرآن که بر پيامبر نازل شده است از آيه‌ي:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ» (بقره/ 278)

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، از خدا پروا كنيد و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقى مانده است واگذاريد.»

شروع مي‌شود، و به آيه‌ي مدائنه خاتمه مي‌يابد. و گفته شده: آيه‌ي (کلاله) يعني آيه‌ي آخر سوره‌ي نساء آخرين آيه‌ي نازله است، لکن چنان مي‌نمايد که مقصود آخرين آيه در موضوع مواريث است.

و همچنين نظرياتي نيز در اين خصوص وجود دارد که در آنها آيات ديگري به عنوان آخرين آيات نازل شده بر پيامبر مطرح شده است، اما با بررسي دقيق مي‌توان به اين نتيجه رسيد که اين آيات آخرين آيات نازل شده نيست بلکه آخرين آيه يک سوره و يا آخرين آيه در يک موضوع خاص مي‌باشد، اما آيه:

«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا » (مائده/ 3)

«امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم، و اسلام را براى شما [به عنوان‏] دين برگزيدم.»

در روز جمعه نهم ذي‌حجه سال دهم هجري (633 ميلادي) در عرفه نازل شده است، و از جمله آياتي است که در مکه نازل شده اما به اعتبار مدني است.

چنان که مي‌دانيم از تاريخ نزول اين آيه تا وفات رسول‌الله صلي الله عليه وسلم بيش از هفتاد روز فاصله است و اين امر پذيرش اين نظر را مشکل مي‌نمايد زيرا بعيد به نظر مي‌رسد در اين مدت نسبتاً طولاني آياتي بر رسول‌الله صلي الله عليه وسلم نازل نشده باشد. و قبلاً به اين نظر اشاره شد که، آيه‌ي ربا و ما بعد آن تا آخر آيه‌ي مدائنه از سوره‌ي بقره آخرين آياتي است که نازل شده است لذا امام طبري و ديگر محققان گفته‌اند مقصود از آيه:

«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي» (مائده/ 3)

«امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم.»

اتمام قوت مسلمانان و اکمال نعمت امن و امان و نشر اسلام در همه جزيره العرب است، و از جمله اتمام نعمت، عدم شرکت‌ مشرکان در حج آن سال بود که بواسطه‌ي اوايل سوره‌ي توبه در حج گذشته اعلام شده بود.

والله اعلم

وصلي الله وسلم علي محمد وعلى آله وأصحابه والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين

سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com