2024 Nov 21

IslamQT.Com 

عـنوان    :       

آداب تعلیم و تعلم قرآن کریم

این امری بدیهی است که  قرآن کریم بهترین چیزی است که یاد داده، و یاد گرفته می شود، ومصداق این ادّعا فرموده ی رسول خدا صلی الله علیه وسلم است که فرموده اند: ( خيركم من تعلَّم القرآن وعلمه )(بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران یاد دهد.) رواه البخاري

پیامبر صلی الله علیه وسلم برای تعلیم قرآن به اصحاب و پایبندی آنان به تلاوت و عمل نمودن به آن بسیار حریص بودند، از حضرت علی رضی الله عنه روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم قرآن را به آنان یاد می داد و آنان را به خواندنش وا می داشت از حضرت ابن مسعود نیز نقل شده که یک بار  به شخصی قرآن یاد می داد ، و وقتی ان فرد اشتباه می کرد به او می فرمود رسول الله صلی الله علیه وسلم اینگونه به من نیاموخته اند.

یکی از دستورات رسول الله صلی الله علیه وسلم این بود که قاریان قرآن را به شهرهای مختلف می فرستادند تا به مردم آن شهر ها کتاب خدا را آموزش دهند.قبل از هجرتشان، مصعب بن عمیر و ابن مکتوم(رضی الله عنهما) را برای تعلیم اهل مدینه به آنجا فرستادند وبعد از فتح مکّه معاذ بن جبل رضی الله عنه را به آن شهر فرستادند.

سلف صالح بعد از صحابه  نیز بر همین منوال بوده ، بر یادگیری و یاددهی  کتاب پروردگار خویش پایبند بودند تا اینکه مساجد و مدارس را برای تحقق بخشیدن این هدف برپا کردند.

 پیشینیان و پسینیان (سلف و خلف) این امّت همگام با اهمیت دادن به تعلیم و تعلم قرآنی خود ، اهمیت شایانی را نیز برای آداب تعلیم وتعلم قرآن قایل شدند، و مجموعه آدابی را  برای این کار تدوین فرمودند که تعدادی از آنها را بیان می کنیم:

آداب متعلم و شاگرد درس قرآن

شاگرد قرآن باید قبل از هر چیز نیت خود را برای الله خالص گرداند، تا عملش نزد الله به درجه ی قبولیت برسد، البته درابتدای امر در این نکته سهل انگاری می شود اما باید این را به آنها یادآوری نمود و سعی کرد که شاگردانی که به سن رشد و تمیز رسیده و شرعاً مکلف شده اند حتماً این مهم را رعایت کنند.

همچنین باید شاگرد قرآن آموز، پیش کسی درس بخواند که متأهل و دیندار باشد، و شایستگی تدریس داشته باشد، همانگونه که بعضی از دانشمندان فرموده اند:

"العلم دين، فانظروا عمن تأخذون دينكم".( علم همان دیانت است، پس دقت کنید که از چه کسی دیانت خود را فرا می گیری.)

یکی دیگر از آداب این است که دانش آموز قرآن بدون ضرورت،نزد معلم، صدایش را بلند نکند، نخندد یا زیاد سخنی که در آن مصلحت شرعی نیست نگوید، با دستش اشاره نکند و بدون ضرورت جای  دیگری را نگاه نکند، بلکه به معلم خود نگاه و توجه داشته باشد.

در حالت خستگی استادش درس تحویل ندهد، باید خشکی و کج خلقی استادش را تحمل نماید و برای زود حاضر شدن درخدمت او مشتاق باشد؛ تا خیر و برکت این کار را به دست آورد.

همچنین باید شاگرد درس قرآن نسبت به استاد و معلم خود متواضع وفروتن باشد و با دوستان وبرادرانش با ادب باشد، و جز با دوستی و ادب با آنان رفتار نکند ، زیرا این کار در فایده بردن از درس به او کمک خواهد نمود.

سیدنا علی رضی الله عنه فرموده اند: "من حق المعلم عليك أن تسلِّم على الناس عامة، وتخصَّه دونهم بتحية، وأن تجلس أمامه، ولا تشيرن عنده بيدك، ولا تغمزن بعينك، ولا تقولن: قال فلان خلاف ما تقول، ولا تغتابن عنده أحداً".( یکی از حقوق معلم بر تو این است که به طور عمومی به مردم سلام کنی و علاوه بر آن به طور خاص با او سلام و احوالپرسی کنی و روبرویش بنشینی ، و پیش او با دست یا با چشمت اشاره مکن، و به او نگو فلانی برخلاف شما اینطور می گوید؛ و پیش او از کسی بدگویی و غیبت مکن.)

همچنین یکی دیگر از آداب شاگرد قرآن ، دوری از چیزهایی است که انسان را بیهوده مشغول می کنند، مانند چیزهایی که فایده ای برای انسان ندارند ، به قولی نه فایده ی روحی دارند و نه فایده ی جسمی، چیزهایی مثل تلویزیون و ضایع کردن وقت با تماشای سریالهای توخالی، یا انواع ورزشها و سرگرمیهای بیهوده و چیزهای مشابه آنها که شایسته نیست که انسان مؤمن اوقات خود را با آنها ضایع و خود را به آنها مشغول نماید.

آداب معلم واستاد قرآن

اولین ادب ازبین کل آداب برای هر معلم قرآن ، این است که از عملش رضای خدا را در نظر داشته باشد، و نیتش خالصانه برای الله بوده، قران را برای دنیا طلبی یا کسب معنوی تعلیم ندهد، بلکه باید از آنچه در دست مردم است خود را قلباً و کاملاً بی نیاز بداند، پاک سرشت، خوش اخلاق ، خوشرو و خوش برخورد، باشد و صابرانه اجرو پاداشش را از الله بخواهد و همیشه این فرموده الله تعالی را در نظرداشته باشد که : : ﴿ وما أسألكم عليه من أجرٍ إن أجريَ إلا على رب العالمين ﴾(( پیامبران  به مردم می فرمودند:) من از شما هیچ مزد و پاداشی نمی خواهم بلکه مزد و پاداش من تنها بر عهده ی رب العالمین است.) (الشعراء:109) .

باید به شدت از حسد و ریا و عجب و کم شمردن دیگران بپرهیزد،بلکه باید دلسوز و راهنمای کسانی باشد که به آنها قرآن می آموزد. در فکر منافع و مصلحت آنان بوده، آنچه را برای خود و فرزندانش می پسندد برای آنان نیز بپسندد. معلم نباید در درس دادن بسیار خشن یا سهل انگار باشد ، بلکه باید بین این دو را اختیار کند ، تا کسی که در دست او است از درس او دلزده نشود، به خصوص اگر شاگردانش به تازگی پا به عرصه  فراگیری علم و دانش گذاشته باشند، زیرا در حدیث متفق علیه آمده است که :( الله تعالی در همه چیز رفق و نرمی را دوست دارد و با نرمی چیزهایی را عنایت می فرماید که با خشونت عطا نمی کند) ( إن الله يحب الرفق في الأمر كله، ويعطي على الرفق ما لا يعطي على العنف ) در روایت امام مسلم این هم افزوده شده است که : ( إن الرفق لا يكون في شيء إلا زانه ولا يُنزع من شيء إلا شانه ).(نرمی در هر چیز باشد، آن را وزین و باوقار می کند و زینت می بخشد، اما از هر چیزی برداشته شود، آن چیز بی قدر و کم ارزش می گردد) 

معلم باید با دانش آموزانی که دیرتر متوجه می شوند، صبر و تحمل داشته باشد، و گاه گاه کسانی را که کمی بی ادب هستند، معذور دارد و ببخشد، از شاگردانش بخواهد که محفوظات خود را به یاد بیاورند، و از کسی که برتری و پیشرفت بیشتری دارد تعریف و تمجید کند، و با کسی که کوتاهی می کند با ملایمت، نارضایتی خویش را نشان دهد. در خواندن شاگردان قدیمی تر را مقدم کند.  مگر به خاطر مصلحت خاصی ، که در آن صورت می تواند حق تقدّم را به شاگردان جدیدش بدهد، بر او لازم است که از احوال شاگردان خود بپرسد و ازآنها که غایب هستند خبرگیری کند.

باید معلم قرآن از نظر اهمیت دادن به وقت، رعایت عدالت ،  الگویی رفتاری برای شاگردانش باشد، یعنی یکی را بر دیگری برتری ندهد، مگر به خاطر ضرورت و مصلحتی ؛ طوری نباشد که به یکی زیاد نگاه و توجه کند و از دیگری روی بگرداند، بلکه لازم است در تمام اینها ، حتی در نگاههایش عدالت را رعایت کند ، زیرا او اکنون کلام خدا را تعلیم می دهد؛ پس باید امر خداوند را به جای آورد، که می فرمایند ﴿ يا أيها الذين آمنوا كونوا قوامين بالقسط شهداء لله ﴾ (ای کسانی که ایمان آورده اید،! دادگری پیشه سازید و در اقامه ی عدل و داد بکوشید و به خاطر خدا شهادت بدهید.)(النساء:135).

در حال خواندن قرآن  دستانش را از حرکات بیهوده و چشمانش را از نظر کردن بر جا هایی که نیازی نیست دور  نگه دارد و از امانتی که به او سپرده شده؛ به خوبی مراقبت نماید، آن امانت همانا این کتاب عظیم الهی است و لازم است صفات اهل قرآن را که اهلُ الله و خاصّان دربار الهی هستند، در وجود خودش پدید آورد، زیرا اگر الله بخواهد تمام این صفات نیکو رستگاری و خوشبختی او را تضمین خواهد کرد.

و خلاصه اینکه اگر اهل قرآن و حافظان آن می خواهند شامل آن توصیفاتی باشند که رسول الله صلی الله علیه وسلم برای اهل قرآن بیان فرموده است، باید آداب قرآن و آداب حملة القرآن(حافظان آن) را رعایت کنند تا به سعادت دنیا و آخرت نائل شوند .

IslamQT.Com

سایت جامع تفاسیر اهل سنت وجماعت

======================

ترجمه: عبیدالله

منبع: الشبکة الإسلامیة