2024 Nov 21

IslamQT.Com 

عـنوان    :       

هاء رفعه در «علیهُ الله»

هاء رفعه: به هاء ضمه دار در کلمۀ «علیهُ» در آیۀ { إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا} (فتح:10) را هاء رفعه گویند.

اصل بر این است که هاء در «عَلَیهِ» مکسور باشد، برای اینکه ضمیری برای مفرد غائب است و قبلش «یاء» آمده، در مواضع دیگر حرف «علی» و یا حرف «إلی» یا حرف «فی» یا حرف «باء» بر آن سبقت گرفته است، مانند: (علیه، إلیه، فیه، به).

سیاق آیات از بیعت رضوان

چرا کسرۀ هاء به ضمه تغییر یافته است؟

این آیه، بیعت رضوان را به تصویر می کشاند، که صحابه (رضی الله عنهم) در آن بیعت با رسول الله (صلی الله علیه وسلم) در حدیبیه بیعت نمودند.

هنگامی که شایع قتل عثمان بن عفان (رضی الله عنه)  شد که رسول الله (صلی الله علیه وسلم) او را به عنوان قاصد خویش برای خبر دار ساختن مشرکین از عمرۀ خویش فرستاد، رسول الله (صلی الله علیه وسلم) از اصحابش طلب بیعت در زیر آن درخت نمود، که به بیعت رضوان معروف گشت.

امام مسلم از جابر بن عبدالله (رضی الله عنهما) روایت می کند، که او گفت: ما در روز حدیبیه 1400 نفر بودیم، و با حضرت بیعت کردیم، و عمر (رضی الله عنه) دست پیامبر را گرفت، مگر جد بن قیس، که خود را زير شكم شترش پنهان كرد (تا مردم او را نبينند)، رسول الله (صلي الله عليه وسلم) خطاب به ما فرمود: شما امروز بهترین اهل زمین هستید.[1]

و درختی که در زیر آن این بیعت صورت گرفت، درخت رضوان نامیده شد، و این بیعت نیز به بیعت رضوان معروف گشت، برای اینکه الله جل وجلاله در بارۀ آن می فرماید: {لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا}[2] (فتح : 18).

این جو رفیع و کریم توسط قرآن اینگونه به تصویر کشانده شده است، { إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا}[3] (فتح:10).

باز تاب اين فضا بر حركت هاء

بدون شک فضای بیعت، فضای تشریف و تکریم از جانب خداوند کریم، برای یاران سعادتمند اين بيعت بود.

و چون این فضا، فضای رفع و بلند مرتبه بود، به همین خاطر «هاء» به جای کسره، علامت رفع یعنی ضمه به خود گرفته است، و مثل اینکه در این مکان کسره غیر مناسب است، چون کسره مناسب این مکان نیست، بدین خاطر به ضمه تغییر یافت، و ضمه مناسب رفع و مقام بالاست.

و لهذا ما بر این هاء «هاء رفعه» اطلاق کردیم.

سپس جمله از وفای به عهد و بیعت صحبت می کند، و می فرماید: { وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا}.

بدون شک وفاء به بیعت دلیلی بر صدق بیعت کننده، و علو همتش ، شرف و منزلت نفس و سرشت وي مي باشد، و اگر اینچنین نبود، وفا نمی کرد، پس آمدن هاء ضمه دار به جای کسره بی دلیل نمی باشد.

پس ضمه و رفع بر هاء آمده، تا مناسب با فضایی باشد که در آیه آمده است، و بدون شک این فضای تکریم و تشریف متناسب با کسر نمی باشد.

و در قرآن مشاهده می کنیم، که بسیاری از الفاظ، صورت و یا حروف و یا حرکاتش از اصل طبیعی آن خارج شده است، و متناسب با فضایی گشته، که از آن صحبت می شود.

IslamQT.Com 

 اسلام-قرآن و تفسیر

============

مرجع: کتاب لطائف قرآنیة، تألیف : دکتر صلاح عبدالفتاح الخالدی، دار القلم دمشق.